خاکریزهای کاغذی

کتابخوانی‌های من...

خاکریزهای کاغذی

کتابخوانی‌های من...

خاکریزهای کاغذی
دیروز توپ بود و تانک و سنگر و خاکریزهای خاکی و...

امروز قلم است و کتاب و نشریه و سایت و خاکریزهای کاغذی و...

۳۹ مطلب با موضوع «اجتماعی و سیاسی» ثبت شده است

سه شنبه, ۱۶ ارديبهشت ۱۳۹۹، ۱۱:۱۵ ق.ظ

اینجا صدای گرگ ها بلندتر است...

احسان عابدی- «کولبر» واژه‌ای است که بسیاری از ما در چند ماه گذشته در رسانه‌های عمومی آن را شنیده‌ایم. اگر خیلی برایمان مهم بوده باشد و درباره‌شان جستجو کرده باشیم، نهایتاً همین قدر می‌دانیم که کولبرها مردم کُرد چند شهر مرزی ایران هستند که با حمل بار در مسیرهای سخت کوهستانی امرار معاش می‌کنند و شغل سخت و طاقت فرسایی دارند.

اما داستان «اینجا صدای گرگ‌ها بلندتر است» پنجره‌ای به رویتان باز می‌کند تا بخشی از سختی و مشقت این مردم مظلوم را از پیش دیدگان خود بگذرانید. کتاب عادله خلیفی

عادله خلیفی با اینکه سابقه‌اش نوشتن برای کودکان و نوجوانان است، جسارت به خرج داده و قلمش را در یک وادی سخت و حساسیت برانگیز و حتی شاید امنیتی امتحان کرده است. جالب‌تر اما این است که او نه اهل مناطق کردنشین است و نه ارتباط و آشنایی قبلی با کولبرها داشته است. با این وجود داستان «اینجا صدای...» اثری روان، عمیق و در چارچوب‌های معمول داستان نویسی است.

راستش با خواندن صفحات اولیه کتاب، خودم را آماده کردم برای یک بیانیه سیاسی و اجتماعی! اما انتظارم تا صفحه آخر کتاب به طول کشیده شد و ناکام ماند و نتیجه‌اش شد تحسین نویسنده به خاطر تعهدش به داستان و تبحرش در روایت داستانی و نه نوشتن بیانیه علیه جایی یا کسی یا کسانی.

هرچه فکر کردم دیدم خویشتن‌داری می‌خواهد که بروی زندگی کولبرها را ببینی و درباره آنها از نزدیک تحقیق کنی و متوجه شوی به جز کول، بار بزرگی از غم و رنج روی شانه‌های جوانان و مردان کولبر است و جلوی خودت را بگیری فقط داستانت را بگویی. حداقلش این است که با زبان طعنه و کنایه به سر تا پای اشرافیت و سیستم مدیریتی عامل تبعیض نیش بزنی و خودت را تخلیه کنی. اما ارزش کار در این است که به داستان وفادار بمانی و همه‌ی رنج و اندوه هموطنت را از دریچه هنر روایت کنی. از قضا همین تعهد به هنر است که اثر را هم دلنشین می‌کند و هم اثرگذار. و البته کار سیاسی خودش را هم می‌کند، بدون ایکه تو خودت را سیاسی کرده باشی!

کتاب «اینجا صدای...» عکس ندارد، اما داستان مصور است. روایت حوادث چنان با توصیف‌های زنده همراه است که گویی با هر سطر و پاراگراف آن تصاویر را همچون سکانس‌های یک فیلم تماشا می‌کنید. اما زیر پوست این توصیفات و صحنه‌پردازی‌های احساس برانگیز، داستانی دراماتیک از مصائب و مشکلات مردم منطقه هورامانات روایت می‌شود که هرچه که درباره کولبرها شنیده یا خوانده‌ایم را کنار می‌گذارد و از نو با زاویه دیدی نزدیک، زندگی تلخ و شیرین زنان و مردان و پیران و جوانانی را که از راه کولبری روزگار خود را سپری می‌کنند، به ما نشان می‌دهد.

همه رنج و اندوه این مردم در کولبری خلاصه نمی‌شود. داستان، جنایت صدام در بمباران شیمیایی حلبچه را یاد ما می‌آورد و درد به جای مانده از ظلمی که آن جنایتکار جنون‌زده مرتکب شد تا سال‌های سال مردم مظلوم حلبچه و روستاهای اطراف آن پاسوزش شوند. در کنار این، نقبی هم به خشونت علیه زنان (در کردستان عراق و احتمالاً ایزدی‌ها) زده شده و حق مالکیت مردان بر زنان خود را نقد کرده است.

داستان عادله خلیفی از آن دست داستان‌هایی است که حال و هوای آن احتمالاً تا مدت‌ها در ذهن‌تان می‌ماند و اگر اسامی شخصیت‌های اصلی داستان اینچنین نزدیک به هم و تا حدودی مشکل انتخاب نمی‌شد، حتی شخصیت‌ها هم در پس زمینه ذهن‌تان ماندگار می‌شد.

کتاب «اینجا صدای گرگ‌ها بلندتر است» نوشته عادله خلیفی است و انتشارات کوله پشتی آن را چاپ و منتشر کرده است.

 

_انتشار در روزنامه آفتاب یزد 1399/02/15 )

۰ نظر ۱۶ ارديبهشت ۹۹ ، ۱۱:۱۵
احسان عابدی

آفتاب یزد- احسان عابدی- انتشار اثر صاحب قلمانی چون محمود دولت‌آبادی همواره برای اهل کتاب کشش و تعلیق دارد. عده‌ای هستند که می‌خواهند زودتر از بقیه کتاب را بخوانند و بدانند این بار قلم نویسنده بزرگ روی چه سوژه‌ای چرخیده و چه دنیای جدیدی برای خوانندگانش خلق کرده است.

جماعتی در انتظار انتشار «کلنل» دولت‌آبادی نشسته‌اند با تصور چند ساله خودشان از آن اثر که مثلاً باید خروش هنری دولت‌آبادیِ روشنفکر علیه روایت رسمی از انقلاب اسلامی باشد و چه و چه! اما ناگهان با انتشار داستانی به نام «طریق بسمل شدن» مواجه می‌شوند که سوژه‌اش در خاکریزهای جبهه جنگ خوابیده و متفاوت از سایر آثار نویسنده بزرگ، قرار است ادای دینی به شهدا و دفاع مقدس باشد!

«طریق بسمل شدن» که منتشر شد، تا چند روز صرفاً خبر انتشارش در رسانه‌ها دیده می‌شد، تا اینکه خبرنگاران خبرگزاری اصولگرای مهر گفتگویی با محمود دولت‌آبادی منتشر کردند که پرسش‌های جالب و پاسخ‌های جالب‌تری در خود داشت و توجهات را به کتاب تازه او بیشتر جلب کرد.

دولت‌آبادی در این گفتگو می‌گوید من روشنفکر نیستم و دلم همیشه در وطن بوده و از همان زمان جنگ می‌خواسته‌ام برای شهدا کاری انجام دهم و داستانم ادای دین به جوانان شهید و خانواده‌های آن‌هاست و...(نقل به مضمون) که جماعت منورالفکر را برای چند روزی در بهت و خماری فرو می‌برد.

در آن گفتگوی صریح که بهانه‌اش انتشار طریق بسمل شدن است، دولت‌آبادی از انگیزه و نوع نگاهش در کتاب جدید خویش صحبت می‌کند که خوانش آن را به اهالی کتاب و ادبیات توصیه می‌کنم.

و اما طریق بسمل شدن!

ماجرای داستان جدید دولت آبادی جنگ ایران و عراق است و موقعیتی که در آن دو گروه رزمنده ایرانی و عراقی بالای تپه‌ای محاصره شده‌اند و در پی رسیدن به تانکر آبی در پایین تپه هستند تا زنده بمانند.

داستان چند راوی دارد. دانای کل، کاتب عراقی، ستوان ایرانی و... . تعدد روایت‌ها و تغییر کردن پی در پی موقعیت‌ها، خواننده غیرحرفه‌ای را گیج و سرگردان می‌کند و اگر بخشی از خوانندگان طریق بسمل شدن را همان اوایل داستان کنار گذاشتند و از خیر خواندن آن گذشتند، ملامتی نباید متوجه‌شان کرد. چرا که علاوه بر تغییر مداوم موقعیت‌ها و زاویه دید، نوع نگاه اسطوره‌ای دولت‌آبادی به یک موقعیت رئال می‌تواند ذهن مخاطب را سردرگم کند.

اما دولت‌آبادی چگونه به جنگی که ما از آن «دفاع مقدس» یاد می‌کنیم، نگاه می‌کند؟

نمی‌توان انکار کرد که نگاه اصلی او در این داستان، نگاهی «ضد جنگ» است. او قداستی برای جنگ هشت ساله قائل نیست، اما از طرفی بار منفی داستان را متوجه عراقی‌ها کرده است. اگر می‌گوید این داستان «ادای دین به شهدا و خانواده شهداست» به دلیل است که با نگاهی اساطیری و اشراق‌گونه به رزمندگان ایرانی می‌نگرد. سربازان ایرانی مظلوم هستند. به گفته ستوان، می‌توانند کبوتر شوند. حتی آن‌هایی که شهید می‌شوند، نمی‌میرند، بلکه تبدیل به کبوترانی می‌شوند که باز هم جبهه را ترک نمی‌کنند. این کبوتر شدن حامل معانی و برداشت‌های گوناگونی از منظر اسطوره و عرفان است که می‌تواند نماد صلح باشد یا پرواز و وصال و... .

نماد اسطوره‌ای دیگر در داستان، ماده شیری است که می‌گردد و تشنگان را یافته و به آن‌ها شیر می‌نوشاند و ستوان ایرانی، سرباز خسته و در حال مرگش را به آمدن او وعده می‌دهد. این ماده شیر که حتی دوست و دشمن برایش موضوعیت ندارد و همه را سیراب می‌کند، خود حامل معانی مختلفی می‌تواند باشد.

دولت‌آبادی تعمداً شخصیت‌هایش را به درستی پردازش نکرده و همه را در حد تیپ نگه می‌دارد. اما به نظر می‌رسد شخصیت خودش را در داستان خلق کرده و آن، نویسنده عراقی است که به اجبار سرگرد عراقی باید داستانی جعل شده از قتل یکی از اسرای ایرانی بنویسد. این نویسنده یا به قول دولت‌آبادی «کاتب»، هویت و نژادی چندگانه دارد که اگرچه با زبان عراقی صحبت می‌کند، اما نژادش را به ایران می‌رساند و همین موضوع حساسیت سرگرد عراقی را بر می‌انگیزد. طریق بسمل شدن

کاتب که در حال نگارش داستان دو گروه رزمنده گرفتار شده است، در پی یافتن راهی برای صلح است و نجات دو گروه از انسان‌هایی که به هر دلیلی با اسلحه و فشنگ رو در روی هم قرار گرفته‌اند. اما حضور سرگرد عراقی و گفتار و رفتارش مانع از این اتفاق می‌شود. او نمی‌خواهد زیر بار نوشتن واقعه‌ای رود که خلاف حقیقت است و قرائت خبیثانه سرگرد ارتش است از یک حادثه، اما به قول سرگرد: «حقیقت واقعه آن چیزی است که از دفتر بازداشتگاه به خبرنگاران، نویسندگان، صلیب سرخ یا هر فضول دیگری گفته می‌شود! و شما هم دوست من گوش بدهید به حقیقتی که من می‌گویم.» اینجا دولت‌آبادی رندی کرده و نقش و جایگاه نویسندگان و در نگاه عام هنرمندان را در کشاکش جنگ بین دولت‌ها نشان می‌دهد که همان تبعیت از حقیقت و مقاومت در برابر روایت سردمداران جنگ از وقایع است. کاری که می‌توان گفت خود دولت‌آبادی در «طریق بسمل شدن» کرده است و با عینک خودش به جنگ و رزمندگان ایرانی نگاه کرده است.

اما نکته‌ای که باید درباره نگاه او به جنگ هشت ساله و تجاوز عراق به خاک ایران گفت این است که دولت‌آبادی آن را در بستر تاریخی می‌نگرد که در ادامه جنگ‌های سابقه‌دار بین ایرانی‌ها و عراقی‌ها وقوع یافته است. در طول داستان بارها سخن از تاریخ در میان است و حمله اعراب به ایران و خون‌خواهی ایرانیان از حاکمان اعراب از قادسیه گرفته تا قیام ابومسلم و برمکیان و ... و علی‌رغم اینکه دولت‌آبادی در گفتگویش با خبرگزاری مهر داستان خود را مبری از نگاه ناسیونالیستی می‌داند، در اصل پای ملیت و تقابل دو ملیت در داستانش در میان است.

بدیهی است که در منشاء تجاوز بعثی‌ها به ایران، ملیت مطرح نبود و پشت پرده‌های رو شده از اهداف و انگیزه‌های جنگ صدام علیه ایران چیزی غیر از این مساله ساده‌اندیشانه را نشان می‌دهد. آن جنگ از سوی هر کدام از همسایگان ما می‌توانست رخ دهد و در هر صورت غیرت جوانان ما منجر به دفاعی مقدس از انقلاب، ناموس و وطن‌شان می‌شد. ضمن اینکه بعد از گذشت سال‌ها حالا دیگر کمتر کسی است که نداند صدام و حزب بعث عراق در آن جنگ نماینده یک جبهه وسیع و چند ملیتی علیه انقلاب اسلامی بود و دست خیلی از دولت‌ها در ریختن خون جوانان ایرانی شریک است.

با تمام این مسائل «طریق بسمل شدن» اثر متفاوتی از دولت‌آبادی است. برداشت شخصی متاثر از جهان‌بینی او نسبت به دفاع مقدس است که حتی تکلیف مخاطب را هم نسبت به جنگ روشن نمی‌کند. اما همین که خودش می‌گوید: «در این شرایط سنی، با خودم فکر کردم که اگر الان انجام نشود، شاید دیگر بقایی در کار نباشد» نشان از حسن نیت او در نگارش داستانی برای جنگ دارد.

 

*منتشر شده در روزنامه آفتاب یزد، دوشنبه 22 مهر 97، صفحه 7 : ادای دین به سبک دولت آبادی

۰ نظر ۲۳ مهر ۹۷ ، ۰۷:۵۱
احسان عابدی

«پدیده عجیب و غریب «داعش» در قرن ۲۱ به دلیل ابعاد مختلفی که دارد، می‌تواند دست‌مایه آثار هنری زیادی شود که اگرچه خشونت و ددمنشی این پدیده با ذات زیبایی هنر تناسبی ندارد، اما لازم است این دوره تاریخی و البته خوفناک از زندگی بشر با زبان هنر در تاریخ ثبت شود.

«ابدی» نام رمانی است ایرانی که به قلم مهدی صفری نوشته شده و سوژه آن داعش است. قرار است در این رمان با داستانی مواجه شویم که گوشه‌ای از رفتار و تفکر این فرقه تروریستی را به تصویر بکشد. کتاب تازه است و از زمان انتشارش هنوز یک سال نگذشته است. در این مدت نامزد جشنواره قلم زرین شده، اما هنوز در حوزه مخاطب توفیق چندانی به دست نیاورده است.

*خلاصه داستان رمان ابدی

«ابدی» ماجرای جوانی به نام امیرعلی است که با دامادشان و همراه با یک عده جوان هیاتی به زیارت عتبات عالیات می‌رود و در سفر به کاظمین رکب خورده و توسط داعش به اسارت گرفته می‌شوند. در طول اسارت و بعد از آن حوادثی رخ می‌دهد که باید منجر به تحول شخصیت امیرعلی شود.

*باز هم خطای اضافه‌گویی

داستان از جای خوبی شروع می‌شود، اما شروعش بی‌حال و کسل کننده است و می‌توانست مهیج‌تر از این باشد تا خواننده را بیشتر درگیر کند. پیرنگ و طرح اصلی داستان نسبتاً قوی است و خود به خود دارای تعلیق است، اما متاسفانه نویسنده با ناشی‌گری این تعلیق را مخدوش کرده و داستان را خراب کرده است. این ناشی‌گری البته در اغلب داستان‌های این روزهای نویسندگان جوان ما دیده می‌شود و شاید یکی از دلایل آن ترس از کم حجم شدن کتاب باشد. بله؛ ایراد در اضافه‌گویی و خارج شدن از خط داستان است. رمان «ابدی» ۱۷ فصل دارد که بعضی از فصل‌ها واقعاً اضافی و خسته کننده است. به عنوان مثال مشخص نیست اتفاقات و فضای داخل اتوبوس و مسیر رسیدن به هتل در عراق با چه انگیزه‌ای نوشته شده و قرار است چه کمکی به داستان کند؟ اتفاق عجیب دیگر در داستان خلق یک فصل طنز در وسط ماجراست که معلوم نیست چرا و به چه دلیلی باید در میان اسارت و خون و خونریزی و هول و ولا، یک مرتبه فلش بک بزنیم به حمام رفتن امیرعلی و دختر همسایه و...؟! نمی‌دانم نویسنده با افزودن طنز و شوخی در وسط داستان می‌خواسته زهر و تلخی اسارت هولناک شخصیت‌هایش را بگیرد یا طنزنویسی خودش را بیازماید، اما این تکه لباس اصلاً به تن این داستان نمی‌آید و آن را بدقواره کرده است. بگذریم از اینکه تعداد کلمات و صفحات را زیادتر کرده و کمکی هم به سیر داستان نمی‌کند.

*تحول کاریکاتوری شخصیت

گذشته از این موارد، چشم‌گیرترین ایراد رمان «ابدی» در شخصیت پردازی آن است. امیرعلی شخصیت اصلی و مرکزی داستان است. در مجموع داستان می‌خواهد در طول خودش، یک تحول شخصیتی را در امیرعلی نشان دهد. برای این کار یک تصویر ابتدایی از امیرعلی به مخاطب داده می‌شود: یک جوان سوسول و نازپرورده که اگرچه گواهی‌نامه هم دارد اما پدر و مادرش باید بغل دستش بنشینند تا رانندگی کند. او تمیز و مرتب و منظم است و کوله‌ای که برای سفر می‌بندند همه چیز مثل انواع و اقسام قرص‌ها و داروهای گیاهی و ژل ضدعفونی و کیسه فریزر و قاشق و چنگال یک بار مصرف و... دارد.

حال در ادامه این شخصیت به اسارت وحشی‌ترین و پلشت‌ترین فرقه تروریستی دنیا می‌افتد و شاهد ضرب و شتم و خون و خونریزی می‌شود. او به یک باره تبدیل به یک جوان فرز و شجاع و با تجربه می‌شود و رفتاری از خود نشان می‌دهد که هیچ سنخیت و هماهنگی با شخصیت ابتدایی خودش ندارد. این تحولِ یک‌باره مثلاً باعث می‌شود امیرعلیِ پاکیزه و وسواسی انگشتش را در سوراخ سر یک داعشی خائن فرو کند. یا رفتارهای جسورانه‌ای از خود نشان دهد که گویی در قامت یک نیروی نظامی کار کشته‌ ظاهر شده و بر حریف و اتفاقات رخ داده غلبه می‌کند (مثل کشتن داعشی‌ها روی جاده) و این مدل تحول شخصیت کاملاً کاریکاتوری و ناشیانه انجام شده است.

البته که یکی از ویژگی‌های اصلی و محوری هر رمان و داستان بلندی تحول شخصیت‌هاست، اما این تحول و دگرگونی باید چارچوب و اصول منطقی را رعایت کند. اگر در این داستان زمینه‌هایی چیده می‌شد و بخشی از روحیه امیرعلی در مقطع بعد از اسارت آورده می‌شد، قطعاً داستان یک سر و گردن از این بالاتر می‌رفت. یکی از علت‌های بروز این ضعف می‌تواند این باشد که نویسنده قصد قهرمان‌سازی داشته و پا را از درام‌نویسیِ صرف فراتر گذاشته است. بدیهی است که قهرمان‌سازی نیز باید با چارچوب منطقی و باورپذیر انجام شود. اتفاقی که در رمان ابدی نیفتاده است.

علاوه بر این، ناهماهنگی در یک وجه دیگر شخصیت امیرعلی هست و آن این است که در صفحات ۱۴۳ و ۱۴۵ او می‌گوید چهار تا اصطلاح ساده احوالپرسی را از مدیر کاروان یاد گرفتیم تا بتوانیم صحبت کنیم. اما در زمان اسارت به طور مفصل با اسیر داعشی گفتگو می‌کند.

بگذریم از این که داستان در جایی به فیلم هندی تبدیل می‌شود و سپاه بدر درست در زمان اعدام اسرا به اردوگاه حمله می‌کند و باران خمپاره بر سر داعش و اسرا می‌بارد، اما در این هنگامه آتش و خون و خمپاره، سیاوش (جانباز ایرانی اسیر شده) از امیرعلیِ در حال فرار می‌پرسد: «چرا گفتی من بسیجی نیستم»! پرسش سیاوش می‌توانست در طرح داستان وارد شود و در زمانی مناسب به چالش ذهنی امیرعلی تبدیل شود، اما متاسفانه نویسنده آن را در بدترین زمان ممکن خرج می‌کند و سوژه را هدر می‌دهد.

نکته قوت رمان «ابدی» را باید در پایان آن دانست که فرجام‌مند و امیدوارانه تمام می‌شود و در بین پایان‌بندی‌های داستان‌های مشابه قوی‌تر و ساختارمند به نظر می‌رسد. البته این خرده انتقادات مانع از توصیه مطالعه این رمان نمی‌شود. ابدی را بخوانید.

 

* متشر شده در خبرگزاری فارس: http://fna.ir/boztkq

۰ نظر ۱۱ مهر ۹۷ ، ۱۲:۵۶
احسان عابدی

به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری فارس، احسان عابدی طی یادداشتی به اولین داستان بلند وحید حسنی پرداخته است که این متن در ذیل منتشر می‌شود.

«برنامه نویس» عنوان اولین داستان بلند وحید حُسنی است که توسط انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است. پیش از این، چند کتاب با موضوع زندگی‌نامه داستانی امیرکبیر، شاه اسماعیل صفوی و... از حسنی منتشر شده است که هم کوتاه است و هم تجربه‌های اولیه نویسندگی او محسوب می‌شود.

خلاصه داستان

علی تهامی دانشجوی کامپیوتر است و دانش و تبحر خاصی در هَک و ورود به سامانه‌های الکترونیکی دارد و می‌خواهد یک کار بزرگ انجام دهد. او با راهنمایی یکی از اساتیدش وارد یک پرو.ژه امنیتی می‌شود و در این مسیر با حقایق زیادی از اتفاقات پیرامونش مواجه می‌شود.

هوشمندی در انتخاب سوژه

موضوع و سوژه داستان «برنامه نویس» به روز است و مساله‌ای است که می‎‌تواند برای داستان‌نویسان ایرانی دست‌مایه آثار متفاوتی باشد. چند لایه بودن پیرنگ داستان به طرح موضوعات مختلف و به هم پیوسته کمک کرده و علاوه بر «نفوذ» که موضوع اصلی داستان است، مسائلی مانند اتکاء به نخبگان ایرانی،‌ فضای حاکم بر علم و دانش دانشگاه‌ها، فرار ناکام مغزها، امنیت، فتنه و... نیز مطرح شده است. هرچند کیفیت پرداخت هر یک از این موضوعات جای بحث و نقد است.

در این داستان چند نقد اجتماعی خوب نسبت به ذهنیت‌های غلط بسیاری از جوانان ایرانی می‌بینیم. نمونه خوب این نقدها،‌ فریب خوردن از همایش‌ها و فراخوان‌های خارجی است که با پوشش نمایش و اشتراک‌گذاری ایده‌ها و آثار علمی برگزار می‌شود و در واقع هدف آن‌ها سرقت علم و دانش نخبگان و شناسایی آن‌ها برای اهداف مستعمرانه خویش است.

نویسنده با ورود به ذهن و افکار دانشجویان دغدغه‌های دقیقی از جوانان وطن را منعکس می‌کند که هر کدام می‌تواند سوژه یک داستان مستقل باشد و این به روز بودن فضای داستان از نکات قابل تامل آن است.

افتادن در دام بلندنویسی

 اگرچه از اولین اثر داستانی و بلند یک نویسنده نمی‌توان انتظار زیادی داشت، اما توقع می‌رود که حداقل‌های یک داستان بلند را در آن رعایت کند تا در کارهای بعدی با قدرت بیشتری ظاهر شود. بدیهی است که نقد آثار هر نویسنده‌ای می‌تواند در کارهای بعدی او موثر واقع شود و نقاط ضعف برطرف گردد.

برنامه نویس با تمام تحسینی که در سوژه دارد، اما به لحاظ نگارش، داستانی است که بیش از ظرفیت خود طولانی و کش‌دار شده است. خواننده‌ای که رمان و داستانی را می‌خواند، دوست دارد با قصه جلو برود و طبیعتاً نیت مطالعه یک کتاب علمی را نداشته است و این اتفاقی است که در داستان «برنامه نویس» رخ داده و مخاطب با حجم انبوهی از اطلاعات علمی و مهندسی مواجه است که نمی‌داند درست است یا زاییده ذهن نویسنده است.

اگر هدف، اثبات نخبه‌گی و هوش علی تهامی (شخصیت اصلی داستان) بوده که با چند نشانه در اوایل داستان می‌شد آن را محقق کرد. اما با این پیچ و تاب‌های اصطلاحات مهندسی و دانشگاهی داستان مرتب از روال خود خارج شده و خواننده را خسته می‌کند. خط اصلی داستان نیز نیازی به توضیح و تفصیل علمی ندارد و مخاطب به اینکه شخصیت اصلی به تمام نکات فنی آگاه است، به نویسنده اعتماد می‌کند.

علاوه بر این موضوع، بسیاری از توصیفات و خودگویی‌های شخصیت اصلی زاید است و صرفاً داستان را کش‌دار کرده و از سرعت پیش‌رفت آن کاسته است. در واقع بیشتر از اینکه قصه را بشنویم، مشغول شنیدن واگویه‌های «علی» و حدس و گمان‌هایش درباره دیگران هستیم. این رویکرد و روش به ‌تعلیق و کشش داستان هم ضربه زده و خواننده را درگیر تعلیق چندانی نمی‌کند. باید دقت کرد که داستان‌نویسان معاصر امروزه نیازی به کش و قوس دادن قصه خود نمی‌بینند و اصل حرف خود را در فرم و قالب داستان در طول و اندازه مناسب به مخاطب عرضه می‌کنند.

شروع دیرهنگام داستان

در مجموع می‌توان گفت نویسنده علی ر غم تلاشی که کرده، به فرم داستان وفادار نبوده و قصه خود را ذبح کرده است. نمونه بارزش فصل هشتم داستان است که احتمالاً به نیت امام هشتم نوشته شده است. این فصل هرچقدر هم نثر زیبا و دلنشینی داشته باشد، جایش وسط این داستان نیست و خوش‌بینانه می‌توان گفت تلاشی برای ورود به بحث «نشانه‌ها» بوده که ضعیف از کار در آمده است.

به نظر نگارنده، «برنامه نویس» از فصل دهم به فرم استاندارد داستان وارد می‌شود و تعلیق از اینجا تازه خود را نشان می‌دهد. ای کاش زودتر این اتفاق می‌افتاد تا با یک داستان اجتماعی-سیاسی و ماجرامحور مواجه می‌شدیم و از آن لذت می‌بردیم.

با تمام این اوصاف نمی‌توان از قلم روان و نثر زیبای وحید حسنی سخن نگفت. بازی او با جملات و روان نویسی و کاربرد زبان داستانی از ویژگی‌های داستان‌نویسی اوست که نوید آثار خوب بعدی را به علاقه‌مندان به داستان می‌دهد.

 

* انتشار در خبرگزاری فارس

۰ نظر ۰۳ تیر ۹۷ ، ۱۱:۵۷
احسان عابدی
شنبه, ۷ بهمن ۱۳۹۶، ۰۹:۱۷ ق.ظ

دلبری به سبک عمار حلب

نگاهی به کتاب «قصه دلبری»

«شهید محمدحسین محمدخانی» را بیشتر به لقبش یعنی «عمار حلب» می‌شناسند. «عمار»ش را خودش انتخاب کرده بود و حضور موثرش در نبردهای سوریه باعث شد تا بعد از شهادتش به عمار حلب ملقب شود و البته این عنوانی بود که برای کتاب زندگی و شرح‌حالش انتخاب شد. کتابی که خیلی زود و به فاصله یک سال و اندی بعد از شهادت محمدخانی به قلم محمدعلی جعفری تالیف و توسط انتشارات روایت فتح منتشر شد و انتشار چاپ پنجم آن نشان می‌دهد که به خوبی مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته است. در کتاب «عمار حلب» راویان متعدد و متنوعی شهید محمدخانی را روایت کردند. روایت‌هایی که در کنار هم شخصیت متکثری از شهید می‌سازند که با وجود برداشت‌های متفاوت در یک نقطه به هم می‌رسند و آن «حب‌الحسین(ع)» است و زندگی امام حسینی.

در «عمار حلب» بیشتر دوستان و اقوام از شهید محمدخانی گفته بودند و جای خالی روایت‌های طولانی‌تر و دقیق‌تر همسر شهید از او محسوس بود و البته برای آن‌ها که مشتری کتاب‌های زندگی و سیره شهدا بودند واضح بود که این یعنی خاطرات همسر شهید را گذاشته‌اند برای کتابی دیگر و حال و هوایی دیگر. کتابی که سینه‌ای مفتوح باشد تا در آن شرحه شرحه و جرعه جرعه همسرانه‌های شهید محمدخانی را روایت کند. آن اتفاق خیلی زود افتاد و حالا به فاصله کمتر از یک سال پس از انتشار عمار حلب، «قصه دلبری» منتشر شده تا بیشتر از شهید محمدخانی بگوید.

رنگ رخساره خبر می‌دهد از سرّ درون

«قصه دلبری» را هم محمدعلی جعفری نوشته است. نویسنده جوانی که به قول خودش «هیچ‌وقت به مخیله‌اش خطور نمی‌کرده روزی برای روایت فتح، زندگی رفیق شهیدش را بنویسد.» تجربه موفق او در تالیف عمار حلب و پازل‌بندی خاطرات آن کتاب نوید این را می‌داد که در نوشتن خاطرات همسر شهید هم بتواند موفق عمل کند. اما قبل از پرداختن به محتوای کتاب نمی‌توان از طرح جلد زیبا و هنرمندانه آن چیزی نگفت. کاری غیرکلیشه‌ای که لطافتش نگاه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند و اگر کسی کتاب را هم نخوانَد، از عنوان و طرح جلد کتاب می‌تواند روح حاکم بر زندگی شهید محمدخانی و همسرش را دریابد. اما کتاب را باید بخوانید تا شرح پرماجرای زندگی محمدحسین محمدخانی و همسرش از روزهای عجیب دانشگاه تا وصلت و یکی شدن‌شان را از جلوی چشم بگذرانید و رمز و راز قصه دلبری را متوجه شوید.

جعفری ترجیح داده روایت همسر شهید را یک تکه و بدون توقف بنویسد. او از فصل‌بندی و تقطیع خودداری کرده و با یک‌دست و روان کردن متن، به مخاطب کمک می‌کند تا یک‌نفس کتاب را به انتها برساند. اگر در «عمار حلب» گه‌گاه از موضوع خارج شده بود اما در «قصه دلبری» در یک خط ممتد فقط و فقط محمدحسین را می‌خوانیم و این خواننده را پای کتاب نگه می‌دارد.

از روزهای انکار تا روزگار دلبری

«قصه دلبری» خیلی خوب شروع می‌شود. از همان ابتدا تعلیق عجیبی بر کتاب حاکم می‌شود و مخاطبی را که شاید منتظر است قصه با گل و بلبل شروع شود، حسابی غافلگیر می‌کند. اینکه دختری قبل از ازدواج نگاه منفی و حتی تنفرآمیزی به یک مرد داشته باشد و خواستگاری او از خودش را در حد یک شوخی و به عبارتی گستاخی تلقی کند، حتی اگر برآمده از تخیل و در فیلم و داستان هم باشد جاذبه دارد، چه برسد به اینکه قصه واقعی باشد و بازیگرانش هم یکی شهید باشد و دیگری همسر شهید.

محمدحسین عاشق می‌شود، عشقش را عفیفانه بروز می‌دهد، اما جواب منفی می‌شنود. از او اصرار و از معشوق انکار. انکاری که محمدحسین را خسته نمی‌کند. او چنان در عشقش مصمم است که گاه سوتی می‌دهد و مثلاً در سرمای اردوی راهیان نور، از بین چند دختر دانشجویی که عقب وانت دوکابین نشسته‌اند، اُورکتش را روی شانه‌های مرجان می‌اندازد! اما اینکه چطور دختری که شخصیت و رفتار محمدحسین را به هیچ وجه برنمی‌تابد، عاقبت گرفتار عشق او می‌شود را باید در لابه‌لای صفحات «قصه دلبری» بخوانید تا کسی که محبت محمدحسین را در دل همسرش می‌اندازد را هم بشناسید.

این همان محمدحسین است

آدم‌ها دو نوع زیست دارند. یکی آنکه دیگران از بیرون می‌بینند و دیگری زیستی که در درون دارند و صرفاً نزدیک‌ترین کسانِ آن‌ها قادر به فهم و درکش هستند. نه اینکه این دو نوع زیست مغایر و یا در تضاد با یکدیگر باشند، اما گاه دو دنیای متفاوت می‌شوند که با هم دیدن آن‌ها قدری عجیب می‌نماید. شاید در بین شهدا شهید مصطفی چمران را بتوان نمونه بارز یک شخصیت جمیع‌الاضداد معرفی کرد که از هنرمندی و نقاشی تا فرماندهی جنگ‌های چریکی و از سیاست و علم تا عشق و عرفان در او در حد اعلایی تبلور داشته است. اما حالا و در دهه نود در خیل مجاهدان و شهدای انقلاب اسلامی هنوز چنین افرادی یافت می‌شوند.

شهید محمدحسین محمدخانی یکی جوان‌های متولد دهه شصت است و بیشتر از سی سال از شهادت امثال مصطفی چمران گذشته که یک جوان دهه شصتی ثابت می‌کند که می‌توان مانند او زندگی کرد. محمدحسینِ کتاب «عمار حلب» جوانی هیئتی است که ریش بلند می‌گذارد و مانند شهدا لباس می‌پوشد، یک‌سره در حال فعالیت فرهنگی در بسیج و هیئت است، وارد فضای نظامی می‌شود، جنگ را تجربه می‌کند، در جنگ فرماندهی می‌کند و شجاعانه می‌جنگد، با توجه به سن و سالش کارنامه رزمی و نظامی قابل توجهی برای خودش ثبت می‌کند، تحت فرمان سردار حاج قاسم سلیمانی است و حاج قاسم او را «همت»خودش می‌داند و...، اما پازل شخصیت محمدحسین محمدخانی را زندگی سراسر عشق و محبت و لطافت او در خانه و در ارتباط با همسرش تکمیل می‌کند. در واقع آن روی زندگی مجاهدانه عمار حلب را باید در «قصه دلبری» خواند تا راز عشقی که نردبانی می‌شود برای رسیدن به عرفان و شهادت را فهمید.

محمدحسین «قصه دلبری» همان محمدحسین «عمار حلب» است. فقط این بار او را از زبان کسی می‌خوانیم که با او زیسته و یکی شده. محمدحسین برای یکی شدن با او مدت‌ها جنگیده، چله گرفته، نذر و نیاز کرده و حالا که به دستش آورده باید برای رسیدن به محبوب آسمانی‌اش از او دل بکند. کتاب را که بخوانید درک می‌کنید که این دل کندن چقدر سخت بوده است. چطور کسی که جانش برای همسرش در می‌رود می‌تواند او و طفل خردسالش را بگذارد و برود؟ با چه احساس و انگیزه‌ای در عاشقانه‌ترین لحظات زندگی با همسرش از شهادت می‌گوید و حتی خواسته‌هایش در روز تدفین را با او تمرین می‌کند که چطور خاکم کن و چه روضه‌ای بخوان و کدام عکسم را بنر کن و...؟ این سوالات در «قصه دلبری» برایتان مطرح می‌شود و همان‌جا هم جوابش را خواهید گرفت.

کتاب 184 صفحه دارد، اما 137 صفحه آن روایت همسر شهید است و مابقی اشعاری است که سروده خود شهید است برای اربابش سیدالشهداء و از همسرش خواسته بود در کتابش چاپ شود. تصویری از دو نامه به دست‌خط شهید محمدخانی و عکس‌هایی منتشر نشده از او پایان‌بخش قصه دلبری است.

* منتشر شده در روزنامه وطن امروز، شنبه 7 بهمن 96

۱ نظر ۰۷ بهمن ۹۶ ، ۰۹:۱۷
احسان عابدی
يكشنبه, ۲۱ خرداد ۱۳۹۶، ۱۲:۰۹ ب.ظ

تسلیم شو؛ تو هیچ کاره‌ای!

نقدی بر کتاب طلاق/جدایی معنوی نوشته دبی فورد؛

تسلیم شو؛ تو هیچ کاره‌ای!

در بین کتاب‌های به اصطلاح «خودیاری» مشهورترین اثر در موضوع طلاق، کتاب «جدایی معنوی» یا «طلاق معنوی» دبی فورد است که توسط چند  ناشر و با چند ترجمه با مقداری تفاوت به زبان فارسی منتشر شده است.

در اینکه موضوع طلاق یکی از شرایط خاص اجتماعی و فردی است و باید به کسانی که به هر دلیلی گرفتار آن شده‌اند کمک روحی و روانی رساند، شکی نیست، اما اینکه با کدام آبشخور فکری و دقیقاً با چه اصولی یک فرد مطلقه را به ادامه زندگی امیدوار کنیم، حائز اهمیت است.

به اعتقاد دبی فورد که خودش تجربه طلاق را در زندگی‌اش دارد، طلاق می‌تواند یک اتفاق معنوی باشد. او می‌نویسد: «جدایی معنوی طلاقی است که ما می‌توانیم برای پیشرفت در زندگی و کسب تجربه از آن بهره‌برداری کنیم تا بیشتر از آنچه از دست داده‌ایم، به دست آوریم.» تمام حرف فورد درباره طلاق همین جمله است، اما وی 7 قانون معنوی برای مطلقه‌ها توصیه می‌کند.

اولین قانونی که معرفی می‌کند «قانون پذیرش» است. به این معنی که «هرچیزی آن‌گونه است که باید باشد. هیچ رویدادی اتفاقی نیست و هیچ تصادفی وجود ندارد... خواست الهی زندگی هر کداممان را به گونه‌ای طراحی کرده است که ما را دقیقاً در همان روند تکاملی منحصر به فرد خود که با آن نیاز داریم، قرار دهد.»(ص27)

به اعتقاد فورد ما باید بپذیریم که هر اتفاقی می‌افتد از قبل توسط خِرد هستی یا خواست الهی برنامه ریزی شده و حتماً به نفع ماست. این اعتقاد وقتی جالب‌تر می‌شود که با قانون دوم در می‌آمیزد.

قانون دوم فورد «قانون تسلیم» است. یعنی «هنگامی که ما دیگر مقاومت نکنیم و تسلیم شرایط موجود خود شویم، همه چیز شروع به تغییر می‌کند.»(ص27) در جایی دیگر می‌گوید: «وقتی ما تسلیم می‌شویم، در واقع می‌گوییم این همان چیزی است که هم‌اکنون زندگی برای من در نظر گرفته است و حتی اگر دوست دارم غیر از این باشد، آن را همان‌گونه که هست، می‌پذیرم.»(ص77)

پیامی که از این دو قانون به ذهن مخاطب صادر می‌شود این است که تو هیچ‌کاره‌ای! بگذار هر اتفاقی می‌افتد، بیفتد و مقاومت نکن. اگر طلاقت داده و یا طلاق گرفته‌ای، قطعاً ربطی به شما ندارد، چون این مساله از قبل در برنامه زندگی شما نوشته شده بوده و حالا هم سعی کن از این اتفاق در راستای اهداف بزرگ‌تر و زندگی بهتر استفاده کنی!

عمق فاجعه این طرز فکر صفحه 75 کتاب جدایی معنوی است، وقتی می‌گوید: «تسلیم، نقطه مقابل این واکنش طبیعی یعنی جنگیدن برای احقاق حقوق و حفظ آنچه باور داریم به ما تعلق دارد، است... تسلیم شدن به ویژه آن زمان که به ما خیانت کرده‌اند یا فریب‌مان داده‌اند مشکل است، اما اگر بپذیریم که هر آنچه اتفاق می‌افتد درست همان است که باید باشد، می‌توانیم تسلیم شویم و به جریان طبیعی هستی اعتماد کنیم.»

یعنی حتی اگر به شما خیانت کردند و یا فریب‌تان دادند، مقاومت نکنید و برای احقاق حق خود تلاش نکنید، چون خرد هستی این‌طور خواسته است.

در واقع دبی فورد در این کتاب مروج تفکر تقدیرگرایی و تن دادن به هرآنچه اتفاق می‌افتد، شده و مهم‌ترین راهی که پیش پای مطلقه‌ها می‌گذارد، تسلیم شدن به شرایط موجود و پذیرش بی‌چون و چرای تقدیر است. در حالی که این تفکر نه در آموزه‌های اسلامی و نه در ساحت عقلی و علمی مورد تایید نیست. البته در ادامه به مباحث یگری هم اشاره می‌کند، اما عمده‌ترین پیشنهاد وی همین است.

نکته دیگر درباره کتاب «جدایی معنوی» و افکار دبی فورد، اعتقاد منحرف از عقاید اسلامی است که وی درباره خدا دارد. وی می‌نویسد: «خدایی که من از او صحبت می‌کنم، آن قدرت برتری که بیرون از وجودمان حضور دارد نیست، بلکه نیرویی کیهانی است که در کانون وجود ما جای دارد و ما را به هر آنچه هست و هر آنچه خواهد بود متصل می‌کند. این نیرو یک انرژی همه شمول است که هم از قدرت و هم از خرد برخوردار می‌باشد. نیرویی که بیشتر اوقات عشق، معنویت، خرد هستی، حکمت الهی، طبیعت یا به اسامی گوناگون دیگر نامیده می شود.» (ص98)

البته این اعتقادات منحرف در کتاب های دیگر او نمود بیشتری دارد و در این کتاب فقط در چند صفحه مطرح شده است، اما در کلیت کتاب بی‌تاثیر نیست و مخاطب را به سمت قانون بی‌بنیان جذب و اعتقاد به خدایی که یک انرژی درونی است و مطیع امر و خواسته انسان، متمایل می‌کند. نکته مهم این است که باید بین دو کتاب «طلاق معنوی» انتشارات پیکان و «جدایی معنوی» انتشارات کلک آزادگان تفاوت قائل شد. چون مترجم کتاب طلاق معنوی خواسته یا ناخواسته مباحث شبهه‌انگیز و عقاید معنوی نویسنده را حذف کرده و کتاب تقریباً به صورت یک‌دست در موضوع اصلی یعنی طلاق ترجمه شده است. لذا به نظر می‌رسد کتابی که نشر پیکان منتشر کرده قابل اعتمادتر باشد.

کتاب طلاق معنوی یا جدایی معنوی با وجود نقدهای اساسی که به آن وارد است، نکات قبل استفاده‌ای هم دارد که می‌تواند به ترمیم روحیه مطلقه‌ها کمک کند. همین که وی می‌گوید به جای افسردگی و ناامیدی می‌توان از طلاق به عنوان یک پل برای پایه‌گذاری زندگی جدید استفاده کرد، یک مطلب خوب و مثبت است. فصل‌هایی مانند قانون مسئولیت و موضوع مسئولیت عاطفی از مطالب بسیار خوب کتاب است.

۰ نظر ۲۱ خرداد ۹۶ ، ۱۲:۰۹
احسان عابدی
شنبه, ۱۵ آبان ۱۳۹۵، ۱۰:۱۶ ق.ظ

راهنمایی برای تازه کتاب‌خوان‌ها

راهنمای کتاب. حسام الدین مطهری. نشر آرما

 

بعضی وقت‌ها آن هم برای معدود آدم‌هایی اتفاق می‌افتد که تصمیم می‌گیرند و بخواهند با کتاب آشتی کنند و زندگی خودشان را با کتاب خواندن رنگ تازه‌ای ببخشند. اگر آن قرعه فال به نام شما افتاده و شما هم تصمیم به کتاب‌خوانی گرفته‌اید، و البته نمی‌دانید از کجا شروع کنید، پیشنهاد می‌کنم کتاب «راهنمای کتاب» حسام‌الدین مطهری پیشنهاد خوبی است.

راهنمای کتاب، در 10 بخش، نکات مفیدی را درباره آداب کتاب‌خوانی، نحوه انتخاب کتاب، توصیه‌هایی حین و پس از مطالعه و پیشنهاداتی هنگام خرید کتاب به شما ارائه می‌کند.

مطهری زیر عنوان کتابش را «دستینه انتخاب کتاب، خرید و لذت بردن از مطالعه» نوشته و روی سخنش با کسانی است که تازه می‌خواهند به کتابخوانی روی بیاورند، اما مطمئناً کسانی که کم و بیش با کتاب‌خوانی انس و میانه‌ای دارند هم از خواندن این دستینه پشیمان نخواهند شد!

مطهری حرف‌هایش درباره کتاب خواندن را بدون ملاحظه نوشته و سعی کرده یک تازه کتاب‌خوان را درباره حال و هوای کتاب‌خوان‌ها آشنا کند.

این کتاب منبع بسیار مفیدی برای مروّجان خواندن است. آنها که یا علاقه دارند و یا شغل و وظیفه‌شان ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی است، می‌توانند از مباحث خوب حسام مطهری برای صحبت کردن در جمع و یا نحوه مواجهه با کسانی که قرار است تازه کتاب‌خوان شوند، استفاده لازم را ببرند.

 

*انتشار در روزنامه همشهری. یکشنبه 10 مرداد 95

۰ نظر ۱۵ آبان ۹۵ ، ۱۰:۱۶
احسان عابدی
شنبه, ۱۵ آبان ۱۳۹۵، ۱۰:۰۹ ق.ظ

خادمی هم‌پای «جون»

خادم ارباب کیست؟ سیدعلی اصغر علوی. بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق (ع)

 

عشق به سیدالشهدا(ع) چنان جذبه‌ای دارد که عاشقانش خادمی درگاه او را به دیده منت می‌کشند. اما خادمی این درگاه آداب دارد و تا آداب و مرام آن را ندانی، نمی‌توانی حق خدمت را به جا آوری.

اما خادم ارباب کیست؟ چه کسی می‌تواند خادمی در تراز خادمان واقعی اباعیدالله الحسین(ع) باشد؟ پاسخ این سوال را می‌توان در کتاب «خادم ارباب کیست؟» پیدا کرد. در این کتاب موجز و مفید، جناب «جون»، غلامِ شهیدِ سیدالشهدا(ع) به عنوان الگوی خادمی حضرت معرفی می‌شود و بیان می‌شود که چطور «جون» به قیمت جان دادن هم پای ارباب خود ایستاد. مولف کتاب، «جون» را به این دلیل به عنوان الگوی خادمی امام حسین(ع) انتخاب کرده که او را تجربه‌ای عینی و موفق از غلامی و وفای به امام می‌داند.

کتاب بیان عاطفی و شیوایی دارد، اما هدفش صرفاً تحریک احساسات خواننده نیست و تلاش می‌کند با تشریح یک نظام‌نامه معرفتی، خادمی حضرت را در قالب یک امر تکلیفی و نیازمند بصیرت و آگاهی معرفی کند. عنوان‌بندی مطالب نیز جذب کننده و راهنمای خوبی برای مطالعه کتاب است. به طوری که مخاطب می‌تواند هر بخش از کتاب را به اقتضای نیاز و علاقه‌اش و در زمانی خاص و کوتاه مطالعه کند.

مطالعه این کتاب در این ایام بیشتر به دل می‌نشیند.

 

*انتشار در روزنامه همشهری. دوشنبه 26 مهر 95

۰ نظر ۱۵ آبان ۹۵ ، ۱۰:۰۹
احسان عابدی

یادداشتی برای فیلم اروند

دفاع مقدس ما با وجود گنجینه‌ای از سوژه‌ها و داستان‌ها و موضوعات مختلفی که در دل خود دارد، اما هنوز به اندازه حداقلی هم از آن بهره‌برداری هنری و فرهنگی نشده است. این ادعا آن‌جا ثابت می‌شود که تابستان سال 1394 زمانی که پیکر پاک 175 شهید غواص به کشور بازگشت و ولوله‌ای در دل مردم مومن ایران به راه انداخت، دست سینمای ما خالی بود و صدا و سیما فیلمی با این موضوع برای پخش نداشت! اگرچه دیرهنگام، اما بالاخره پس از ماه‌ها، کارگردان جوانی به نام پوریا آذربایجانی ادای دینی کرده و فیلم «اروند» را با موضوع شهدای غواص عملیات کربلای 4 در تاریخ سینمای ایران به ثبت رسانده است.

اروند را در حد خودش باید ستود. ستودن آن به دو دلیل است. یکی اینکه اولین فیلم با موضوع شهدای غواص است و می‌تواند باب فیلمسازی در این موضوع و با سوژه‌های بدیع‌تر را نوید دهد. دوم اینکه کارگردان جوان و کمتر شناخته شده‌ی سینمای ایران توانسته اثر قابل قبولی از خود به جای بگذارد و دومین ساخته سینمایی خود را با کیفیت نسبتاً خوب و اثرگذاری عرضه کند.

اروند در عین حالی که داستان آرامی دارد، اما کشش و هیجان خوبی هم دارد. مخاطب قرار نیست با یک فیلم جنگی مواجه شود و یا عملیات کربلای 4 برایش به تصویر کشیده شود. بلکه حکایت عاشقی را روایت می‎کند که 30 سال از دوستانش دور مانده و حالا هوایی می‌شود تا به منطقه عملیات برگردد و دوستانش را پیدا کند. دوستانی که به زعم او، مرواریدهای اروند هستند.

یونس جانباز اعصاب و روان است و در اواخر فیلم می‌بینیم که چگونه بر اثر شلیک‌های زیر آب دچار موج انفجار می‌شود و از خیل هم‌رزمانش جا می‌ماند. او که در آسایشگاه جانبازان اعصاب و روان نگه‌داری می‌شود، اصرار دارد همراه با گروه تفحص به منطقه جنگی عملیات کربلای 4 برود و مرتضی و حسین را پیدا کند. شیدایی یونس در سفرش به ام الرصاص به خوبی نشان داده می‌شود و مدام به خاطراتش از دوستانش فلش‌بک می‌زند.

اروند اگرچه نمی‌خواهد مخاطب را به چالش فکری و ایجاد دغدغه و خودخوری بیندازد که مثلاً «بعد از شهدا ما چه کرده‌ایم»، اما در دو سکانس، آن هم به صورت کلیشه‌ای و سر راست دیروز شهدا و امروز مردم را مقایسه می‌کند. یکی آن‌جا که یونس سوار ماشین است و با خانواده‌اش به خانه بر می‌گردد و پشت چراغ قرمز و زیر بارش باران، دو جوان در ماشین کناری در حال سیگار کشیدن هستند و صدای موزیک ماشین‌شان بلند است. این‌جا برای لحظه‌ای به صورت ناخودآگاه مخاطب جوانان دیروز و امروز در ذهنش تداعی می‌شود. سکانس بعدی هم وقتی است که یونس و فرمانده‌اش، حاجی مصطفوی وارد خاک عراق شده‌اند و در اتاقی در ام‌الرصاص آماده خوابیدن می‌شوند. یونس از حاجی مصطفوی می‌پرسد:

_ اگه اون روز، عاقبت امروز رو می‌دیدی، حاضر بودی بجنگی؟ اصلاً الان چی؟ حاضری دوباره بجنگی؟

_ تو چی؟ حاضری بجنگی؟

_ حاجی من 70 درصدم. هنوز 30 درصدم باقی مونده...

به جز این دو سکانس، که این دو هم کلیشه هستند، کارگردان نمی‌خواهد تلنگر به بیننده‌اش بزند و فکر او را آزار بدهد.

آذربایجانی هر چقدر در خلق صحنه‌ها موفق است، در بازی گرفتن از بازیگران توفیق چندانی نداشته است. بر خلاف نظراتی که درباره بازی خوب سعید آقاخانی اظهار شده، به نظرم انتخاب او برای این نقش خیلی هم مناسب نبوده است. هر چند آقاخانی تمام تلاشش را کرده است، اما در انتقال حس واقعی به بیننده ضعیف است.

در عوض، خلق صحنه‌ها بسیار خوب در آمده است. هم صحنه‌های زیر آب و هم فلش‌بک‌هایی که یونس به گذشته می‌زند و دوستانش را به یاد می‌آورد. صحنه طلایی فیلم هم که بستن دست‌ها و زنده به گور کردن غواصان است، اثرگذار شده است. هرچند ظاهراً بنای کارگردان این نبوده که محور فیلمش این صحنه باشد. در واقع باید گفت که این فیلم برای پرداختن توصیفی به چنین صحنه تراژیک و تاریخی، کوچک است. لذا کارگردان خیلی گذرا این صحنه را گرفته و نخواسته وارد عمق ماجرا شود. اما همین قدر هم اثرگذار شده و روضه‌ی فاش برای بیننده می‌خواند...

اما نمایشِ دو مورد در فیلم بدون توجیه به نظر می‌رسد و معلوم نیست چرا بر آن‌ها تاکید شده است. یکی وارد کردن بی مورد و بی نتیجه دوست دختر داشتن رزمنده جوان و بعد تکرار آن درباره سربازی که در منطقه پست می‌دهد و اتفاقاً هم‌نام همان رزمنده جوان است. و دیگری سیگار کشیدن چند تن از شخصیت‌ها. پسر اتیسمی یونس سیگار می‌کشد و مادرش از یونس می‌خواهد در این باره با او صحبت کند. حاجی مصطفوی در جنگ و لحظاتی قبل از عملیات سیگار می‌کشد و همچنان بعد از 30 سال سیگاری است. بدتر از این دو، سیگار کشیدن ستار، پسر شهید ایاز است که نه به چهره‌اش می‌آید و نه به شخصیتش! و معلوم نیست چه اصراری به تکرار سیگار کشیدن‌ها در فیلم بوده است.

اروند اگرچه شاهکار نیست، اما یک فیلم اثرگذار و دیدنی است. در سینمای فعلی ایران، تماشای اروند و امثال اروند غنیمتی برای جریان انقلابی است که البته نیازمند حمایت است.

* انتشار در سایت سلام سینما

۱ نظر ۰۹ آبان ۹۵ ، ۱۳:۵۷
احسان عابدی
يكشنبه, ۲۷ تیر ۱۳۹۵، ۰۹:۳۴ ق.ظ

قهرمانی که خیال می‌کند قهرمان است

نگاهی به رمان «سگ‌سالی» نوشته بلقیس سلیمانی

سگ سالی. بلقیس سلیمانی. تهران: نشر زاوش. 1392. 92 صفحه
 

«سگ‌سالی» را بلقیس سلیمانی در زمستان سال 92 منتشر کرد. ابتدا نشر زاوش دو بار و سپس نشر چشمه چاپ‌های سوم و چهارمش را روانه بازار نشر کردند. مجموع تیراژ سگ‌سالی، 7 هزار نسخه است که اگرچه عدد قابل ملاحظه‌ای نیست، اما در این اوضاع و احوال کتاب نخوانی مردم ما و روزگار انتشار کتاب‌هایی با تیراژ 500 نسخه، تیراژی امید دهنده است.

خلاصه داستان

جوانی روستایی به نام «قلندر» دانشجوی دانشگاه تهران است و سمپات سازمان مجاهدین خلق شده است. پس از حوادثی که در سال 60 اتفاق می‌افتد، با این توهم که می‌خواهند دستگیرش کنند، برای دور ماندن از دست سپاه پاسداران به روستای خود در یکی از استان‌های شرقی کشور پناه می‌برد و شبانه وارد خانه شده و با راهنمایی پدرش خود را در طویله گوسفندان پنهان می‌کند تا آب‌ها از آسیاب بیفتد و نظام سرنگون شود و دوستان سازمانی‌اش او را نجات دهند. پنهان شدن قلندر 24 سال به طول می‌انجامد و در طی این سال‌ها اتفاقاتی برای او و خانواده‌اش می‌افتد و...

سوژه کهنه اما نو

مخفی شدن چندین ساله یک نفر در خانه خود را قبلاً در داستان بلند «طناب کشی» مجید قیصری خوانده‌ایم. مسخ شدن و بی‌عملی طولانی مدت شخصیت را هم در داستان مشهور «مسخ» کافکا از نظر گذرانده‌ایم و از این منظر، سوژه سگ‌سالی را می‌توان کهنه و استفاده شده دانست. اما این‌که شخصیت اصلی یکی از اعضای سازمان مجاهدین خلق باشد و 24 سال با توهم «مهم بودن» و احتمال اعدام توسط حکومت در طویله مخفی شود، سوژه‌ای نو و بدیع است. اگرچه نویسنده خلق سوژه نکرده باشد و بنا به گفته خودش، سوژه را از یک کارگردان گرفته باشد.

نگارشی شتاب‌زده و بی‌حوصله

قبل از ورود به محتوای رمان باید اشاره کرد که شتاب‌زدگی نویسنده در حین نوشتن داستان واضح است. سلیمانی گویا حوصله‌ای برای باز کردن و گسترش داستانش نداشته و علی‌رغم قلم توانای خود، سر و ته داستان را بند آورده است. هرچند داستان پیشِ روی ما ارزش داستانی و پرداخت هنرمندانه نویسنده را منتقل می‌کند، اما می‌شد با حوصله، زوایای دیگری به رمان بخشید و این موضوع ناب و جذاب را گسترده‌تر کرد.

سلیمانی در نشستی در پاسخ به این انتقاد می‌گوید:«من به عنوان یک نویسنده خودم را اجتماعی‌نگار می‌پندارم و توانایی ورود به ذهن کسی را ندارم. ریتم تند و ایجاز سگ‌سالی هم بر این مبنا شکل گرفت.» این اظهار نظر نویسنده قدری قابل تامل است! چرا که نوع روایت سگ‌سالی به گونه‌ای است که بیشتر از زاویه دید و نگرش شخصیت اصلی سخن گفته شده و اگرچه راوی داستان، دانای کل است، اما زاویه دیدش را با زاویه دید قلندر یکی می‌کند و احساسات و برداشت‌های او را به روی کاغذ می‌آورد. پس سلیمانی توانایی ورود به ذهن شخصیتش را داشته و این قابل انکار نیست. از سویی، اگر سلیمانی ادعا کند که به ذهن شخصیتش ورود نداشته، باید بپذیریم که وقتی پاسداران سپاه «چهار تا دانش آموز ترک تحصیل‌کرده و عقده‌ای» خوانده می‌شوند (صفحه 23) و از نیروهای مردمی بسیج و سپاه با عنوان «مزدوران رژیم» یاد می‌شود (صفحه 59)، ذهنیت قلندر نیست و دیدگاه اجتماعی بلقیس سلیمانی است و این، داستان سگ‌سالی را جور دیگری نشان خواهد داد. اما نیازی به این برداشت نیست. چرا که مشخص است نویسنده با ذهنیت شخصیت داستانش این تعابیر را به کار می‌برد. بنابراین یا در گسترش ذهنیت شخصیت داستانش موفق نبوده و یا شتاب‌زده منتظر پایان داستان بوده است. به نظر می‌رسد ذهنیت و آرمان‌های سازمان‌ساخته قلندر درباره سیاست و اجتماع می‌توانست به عمق محتوایی داستان کمک کند و آن را جذاب‌تر سازد.

هم‌چنین مواجهه بی‌احساس و کوتاه قلندر با برخی اتفاقات مهم می‌تواند دلیلی بر شتاب‌زدگی نویسنده داشته باشد. به عنوان مثال، شبی که انگشتر نامزدی‌اش را پس می‌آورند خیلی کوتاه و در چند سطر، بدون هیچ واکنش احساسی ماجرا تمام می‌شود! حتی می‌شد اتفاقات مهم سیاسی مانند رحلت امام در امید و اضطراب قلندر بازتاب داشته باشد که نویسنده توجهی به آن نداشته است.

مقاومت یا حماقت؟

سگ‌سالی روایت تباهی عمر و زندگی جوان‌هایی است که گرفتار چنگال بی‌رحم سازمان مخوف مجاهدین خلق شدند و نه تنها خود، بلکه خانواده، اطرافیان و جامعه خود را هم به ورطه سیاهی و بدبختی کشاندند. در سگ‌سالی، قلندر فقط مسبب حبس و گرفتاری خود نیست، او اسباب رنجش چندین ساله پدر و مادرش را هم فراهم می‌کند. خواهرش را هم پاسوز خود می‌کند و از همه مهم‌تر، عمر و زندگی معشوقه و محبوبه او نیز بعد از مدت‌ها سردرگمی و حیرانی، به تباهی کشانده می‌شود و خودکشی می‌کند. و علت تمام این تلخ‌کامی‌ها، قلندر جوانی است که به هر دلیلی و با هر انگیزه‌ای جذب سازمان مجاهدین خلق شده است. قلندر مانند هزاران جوان دانشجوی دیگر، سمپات سازمان است و کتاب‌ها و جزوات منافقین را خوانده و آماده «نجات خلق از ارتجاع سیاه» شده است. به او تیزبری داده‌اند تا در درگیری‌ها، مرتجعین را ناکار کند، اما این جوان ساده در بزنگاه می‌ترسد و تیزبر را درون سطل آشغالی می‌اندازد و از ترس به روستای خود فرار می‌کند. در جایی از داستان، شب هنگام دو دزد معتاد وارد طویله می‌شوند و گوسفندی را به سرقت می‌برند و قلندر از ترس لو رفتنش اقدامی نمی‌کند و گوسفند پروار پدر پیش چشمش دزدیده می‌شود. فردا مورد سرزنش مادر واقع می‌شود که چرا هیچ خاصیتی ندارد! خواننده از خود می‌پرسد که چگونه مجاهدی که عرضه نجات گوسفندی را از دست دو دزد معتاد ندارد، می‌خواهد خلقی را نجات دهد؟!

قلندر به خیال خود مقاومت می‌کند. سال‌ها خود را در گودالی تنگ و تاریک در یک طویله همدم گوسفندان می‌کند تا به سازمان خیانت نکرده باشد. منتظر پیروزی مجاهدین می‌نشیند تا هر لحظه سر برسند و او را از زندان خودساخته رها کنند. غافل از اینکه رفتارش مقاومت نیست، حماقت است! و کسی نیست این حماقت را به رخ او بکشد تا پیله طویله‌ای خود را بشکند و به آغوش جامعه انسانی بازگردد.

سگ‌سالی قهرمان ندارد. شخصیتی دارد که به خیال خودش قهرمان است، چون ذهن و فکرش در سازمان منافقین شست‌وشو داده شده و در افکار پوچ به سر می‌برد و ارتباطش را با مردم همنوع خود بریده است. قلندر نه یک قهرمان، که یک بزدل و ترسو است. پایان‌بندی داستان نیز هنرمندانه و جالب است. وقتی قلندر بعد از 24 سال ترس از چوبه‌دارِ سپاه پاسداران، لو رفته و دستگیر می‌شود، متوجه می‌شود با تصور مسخره‌ای که سال‌ها برای خود درست کرده بوده، عمرش را تباه ساخته است: «هیچ چیز آن طور که انتظار داشت پیش نرفته بود. کتکش نزده بودند. شکنجه‌اش نکرده بودند. و از آن گذشته حرف‌هایش مردها را برنینگیخته بود. مردها حتی یکی دوباری با او شوخی هم کرده بودند و خندیده بودند.»(صفحه 140)

حکایت قلندر را به نوعی می‌توان نمادی از سرنوشت سازمان منافقین دانست. قلندرِ جوانی که آرمانش رهایی خلق است، از «مردم» می‌گریزد و به طویله گوسفندان پناه می‌برد و همدم «حیوانات» می‌شود. فرار قلندر نمادی از انتزاع سازمان منافقین از مردم است. سازمان هم ناجوانمردانه به کشوری پناه برد که کار هر روزش کشت و کشتار مردم ایران بود. آنها هم خود را در «پادگان اشرف» محبوس کردند و سال‌های سال جرات بیرون خزیدن از آنجا را نداشتند. هزاران «قلندر» را زندانی عقاید عقب‌مانده خود کردند و هزاران «دادالله» و «ماه‌سلطان» را به داغ فرزندان‌شان نشاندند.

سگ‌سالی با تمام نقاط ضعف خود، اثری درخور توجه است که با نگاهی تازه به جوانان اغفال شده توسط سازمان مجاهدین خلق می‌پردازد.

احسان عابدی



* انتشار در روزنامه وطن امروز؛ شنبه 26 تیر 95؛ صفحه 13

لینک مطلب در وطن امروز

۰ نظر ۲۷ تیر ۹۵ ، ۰۹:۳۴
احسان عابدی