انقلاب و کتاب هایش: ظهور و سقوط سلطنت پهلوی

یکی از کتاب‌های خواندنی و پرمخاطب در زمینه شناخت رژیم پهلوی و شخصیت محمدرضا شاه، کتاب «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» است که به خاطرات حسین فردوست هم معروف شده است.

رضاخان برای تحصیل محمدرضا یک کلاس مخصوص تشکیل می‌دهد و حسین فردوست، کسی بود که رضاخان او را برای دوستی و همکلاسی خاص پسرش انتخاب می‌کند و حتی او را همراه ولیعهد به سوئیس برای تحصیل می‌فرستد.

فردوست تا آخرین روز حکومت پهلوی صمیمی‌ترین دوست شاه شناخته می‌شد؛ تا جایی که حق داشت با شاه و ملکه بر سر یک میز غذا بخورد و محرمانه‌ترین اسرار محمدرضا در مخفیانه‌ترین ارتباطات او را بداند. او به مقام ریاست دفتر ویژه اطلاعات محمدرضا شاه هم رسید.

پس از سقوط شاه، فردوست دستگیر شد و به دنبال یک بازجویی مفصل، بیش از 1500 صفحه خاطرات خود را نوشت و پرده از اسرار حکومت شاه و ارتباط‌های آن با انگلیس و آمریکا برداشت. این خاطرات در بین سال‌های 1363 تا 1366 نوشته شده است.

با کوشش عبدالله شهبازی از روی دست‌نوشته‌های فردوست، کتابی با عنوان «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» تهیه و تدوین شد که اولین بار در دهه فجر سال 1369 توسط موسسه اطلاعات و موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی  منتشر گردید.

کتاب خاطرات فردوست از دوره‌ی کودکی محمدرضا تا روزهای آخر حکومت پهلوی را با جزئیات جذاب و روان بیان کرده و در ویرایش آن نیز تلاش شده تا از هرگونه جهت‌گیری سیاسی خودداری شود.

این کتاب جلد دومی نیز دارد که البته اغلب توضیحات و معرفی شخصیت‌هایی است که از آن‌ها در جلد اول نام برده شده و براساس اسناد به‌صورت مستقل در جلد دوم ارائه شده است که نقش مکمل خاطرات را دارد.

همچنین خاطرات فردوست از معدود مدارک موجود در خصوص زندگی و مرگ «ارنست پرون» عضو سوئیسی دربار است که به دلیل شایعات فراوانی که درباره‌ی او وجود داشت و نقشی که در اداره‌‌ی شاه ایفا می‌کرد، شهرت یافته بود.

اطلاعات کتاب «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» کمک شایانی به شناخت بهتر از شخصیت و روش حکومتداری محمدرضا شاه می‌کند.

انقلاب و کتاب هایش: دایره المعارف انقلاب اسلامی

در چند دهه گذشته دایره المعارف نویسی موضوعی به یکی از کارویژه‌های محققان و پژوهشگران با تجربه تبدیل شده تا تعاریف مشخصی برای واژه‌ها و مداخل موجود در یک موضوع و رشته خاص ثبت شود. این اقدام کمک شایانی به سایر محققان و علاقه‌مندان به آن حوزه و رشته می‌کند تا اطلاعات جامع و رسمی از کلیدواژه‌های مورد نظر خود را بیابند و معمولاً تا سال‌های سال دایره المعارف‌های موضوعی ثابت و قابل استفاده خواهد ماند.

در زمینه انقلاب اسلامی ایران نیز به همت دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری، از سال 79 کار تهیه دایره المعارف انقلاب اسلامی ویژه نوجوانان در دستور کار قرار گرفته و تاکنون 3 جلد از آن تدوین و منتشر شده است.

حوزه هنری تهیه این دایره المعارف را با هدف آشنا کردن گروه‌های سنی نوجوان و جوان با مفاهیم انقلاب، گروه‌های مبارز، شخصیت‌ها، رویدادها و زمان‌هایی که به نحوی با این پدیده مرتبط بودند، تعریف کرد و با دعوت از جمعی از محققان حوزه تاریخ، کار تهیه مداخل را شروع کرد. در مجموع ۸۷۰ مدخل برای این دایره المعارف احصاء شده که دایره زمانی آ ازن سال ۱۳۴۰ شروع می‌شود.

اولین جلد این مجموعه سه جلدی در سال 1384 منتشر شد که مجموعه‌ای مصور و با کیفیت است و مورد استقبال نیز واقع شده است.

جلد دوم نیز در سال 1389 منتشر شد و اخیراً بازار نشر، شاهد انتشار جلد سوم و آخر آن بود.

ویژگی اصلی این کتاب، زبان ساده، اما علمی و غیرشعاری و متناسب با فهم و درک نوجوانان و جوانان است. علاوه بر این، مصور بودن کتاب و استفاده از تصاویر ناب و دیدنی انقلاب، جذابیت کتاب را برای این قشر بیشتر کرده است.

البته سادگی تعاریف باعث نمی‌شود بزرگسالان نتوانند از آن بهره‌مند شوند و قطعاً جذابیت کتاب برای آنها نیز ملموس است.

از دل این دایره المعارف سه جلدی می‌توان تاریخ پر فراز و نشیب نهضت امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی را استخراج کرد و با شخصیت‌هایی که به نوعی در روند نهضت و پیروزی یا حتی سنگ اندازی در مسیر انقلاب اسلامی سهیم بوده‌اند، آشنا شد.

دایره المعارف انقلاب اسلامی منبع جامع، مفید و مناسبی برای آشنایی با انقلاب اسلامی است که اگرچه ویژه نوجوانان و جوانان منتشر شده، اما محدود به این قشرها نیست و می‌تواند مورد مطالعه همگان قرار گیرد.

این کتاب در 3 جلد و زیر نظر دفتر ادبیات انقلاب اسلامی وتوسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است.

انقلاب و کتاب هایش: خاطرات عزت شاهی

یکی از راه‌های آشنایی با انقلاب اسلامی و مراحل وقوع و سختی‌ها و مسیر پرپیچ و خم آن، مطالعه خاطرات مبارزان انقلاب است. مبارزانی که از سال‌ها قبل از انقلاب خود را در معرکه خطرناک و مجاهدانه نهضت امام خمینی(رحمه الله علیه) انداختند و طعم مباره را چشیدند.

از جمله کتاب‌های خاطرات مطرح و جذاب مبارزان انقلابی، کتاب «خاطرات عزت شاهی» است.

این کتاب مجموعه‌ای از خاطرات شخصیتی اسطوره‌ای به نام «عزت الله شاهی» است که پس از چند سال مبارزه سخت علیه شاه، توسط ساواک دستگیر و زندانی می‌شود. عمده خاطرات عزت شاهی مربوط به دوران بازداشت و شکنجه در زندان‌های رژیم پهلوی است که از او اسطوره مقاومت در برابر شکنجه‌های ساواک ساخته و او را به عنوان یکی از نمادهای مقاومت در انقلاب اسلامی شناسانده است.

عزت شاهی از معدود مبارزانی است که بعد از انقلاب اسلامی هیچ پست و مقامی نگرفت و به زندگی عادی و معمولی خود ادامه داد و این، عاملی برای اخلاصش در روایت خاطرات است. او که بعد از انقلاب نام خانوادگی خود را به «مطهری» تغییر داده، بی‌پروا و بدون رودربایستی دیده‌ها و شنیده‌های خود را از شخصیت‌ها و جریانات مهم سیاسی در دوران پیروزی انقلاب اسلامی و مخصوصاً در زندان تعریف می‌کند.

خاطرات عزت شاهی در 13 فصل تنظیم شده است که گاهی تحلیل و تفسیر است و گاهی روایت افکار متناقض برخی شخصیت‌ها. بعضی جاها خنده دار است و البته مواقع بسیاری هم انعکاس درد و آزار شکنجه‌های ماموران ساواک در زندان.

شرایط زندان و بازداشت او و شکنجه‌هایی که ماموران سنگدل ساواک نسبت به او اعمال می کرده‌اند، واقعاً تکان‌دهنده و عجیب است؛ و عجیب‌تر از شکنجه‌ها، مقاومتی است که عزت از خود نشان می‌دهد و تحت هیچ شرایطی عزت خود را برای کاهش درد و شکنجه معامله نمی‌کند و کفر ساواکی ها را در می‌‌آورد.

اما اگرچه خاطرات عزت شاهی به خودی خود خواندنی و ارزشمند است، نباید و نمی‌توان نقش تدوین‌گر کتاب یعنی «محسن کاظمی» را در موفقیت کتاب نادیده گرفت.

کاظمی یکی از صاحب نظران و محققان موفق کشور در عرصه تاریخ شفاهی است. او برای تدوین و انتشار کتاب خاطرات عزت شاهی سال‌ها تحقیق و پژوهش درباره افراد و گروه‌ها انجام داده و حتی گاه با وابستگان به رژیم پهلوی در خارج از کشور تماس گرفته و اطلاعات کسب کرده است! وی گفته است: «من در این کتاب مخاطب را خواننده 40 سال بعد تصور کردم که از وقایع گذشته تصوری ندارد. لذا تلاش کردم شخصیت‌ها را تا حد امکان گویا کرده و برای این کار از اسناد و مطبوعات استفاده کردم.»(+)

استقبال مردم از کتاب خاطرات عزت شاهی به گونه‌ای بوده که در طول 9 سال و تا تیرماه 94، انتشارات سوره مهر 21 نوبت آن را تجدید چاپ کرده است.

خود آقای عزت شاهی درباره دیدارشان با رهبر انقلاب می‌گوید: «مقام معظم رهبری از این کتاب بسیار تقدیر کرده و این کتاب را به شهری تشبیه کرده‌اند که اکنون از زیر آوار بیرون آمده و مردم متوجه شوند که در این جا هم شهری بوده.»(+)

کتاب خاطرات عزت شاهی کتاب بسیار ارزشمندی در حوزه خاطرات انقلاب است که مطالعه آن نسل جوان را با پرده‌هایی واقعی و متفاوت از انقلاب اسلامی آشنا خواهد کرد.

معرفی کتاب «دو نظریه تروریسم و فداکاری در ایران»

خـاکـریـزهـای کـاغـذی - معرفی کتاب «دو نظریه تروریسم و فداکاری در ایران»

اگر در نیمه قرن اخیر چند کلیدواژه اصلی در عالم سیاست و اجتماع، موثر بر افکار عمومی مردم دنیا و تعاملات و ارتباطات سیاسی و بین‌المللی بوده باشد، قطعاً «تروریسم» یکی از آنها خواهد بود.

اتفاق نظری بر سر معنای روشن و دقیق این واژه که برای اولین بار در زبان فرانسه و در حوزه مباحث سیاسی به کار برده شده، وجود ندارد و هر گروه و فرقه‌ای، تعریف خاص خود را از ترور و تروریسم عرضه می‌کند و برای اطلاع از برداشت‌ها و سیر تاریخی ترور و تروریسم باید منابع مختلفی مطالعه و بررسی شود.

یکی از کتاب‌های مفید در زمینه آشنایی با تروریسم، اثری است که با عنوان «دو نظریه تروریسم و فداکاری در ایران» از دکتر یعقوب توکلی منتشر شده است.

دکتر توکلی از اساتید تاریخ است و در این پژوهش، نگاهی تاریخی توأم با بررسی علمی و توصیفی به پدیده تروریسم داشته است. اما ایشان صرفاً پدیده تروریسم را واکاوی نکرده، بلکه تلاش کرده تا تفاوت‌های دو مساله ترور و خشونت با شهادت طلبی و فداکاری در راه آرمان را مطرح نموده و بین این مقوله تفکیک قائل شود.

بخش مقدماتی کتاب درباره تعاریف، انواع و تقسیم جغرافیایی تروریسم است که طی 30 صفحه، مروری مفید بر این مقولات صورت گرفته است. اما بحث اصلی کتاب از عنوان «انگیزه‌های تروریسم» شروع می‌شود.

توکلی دو مدل تقسیم‌بندی از تروریست‌ها انجام داده است:

الف: تروریست معتقد / تروریست مزدور

ب: تروریست سلطه طلب / مقاومت آزادیبخش

سوال و چالشی که توکلی بعد از تعریف و ذکر مصادیق تقسیم‌بندی خود طرح می‌کند، این است که «از کجا بدانیم کدام عملیات آزادی‌بخشانه است و کدام سلطه طلبانه؟»

وی پاسخ دادن به این سوال را منوط به تبیین شرایط و مقتضیات نیروهای حاکم بر جامعه و محیط بین‌المللی، کیفیت مقابله آنها با مردم، رابطه ظالمانه یا مظلومانه در عملیات خشونت‌آمیز و... می‌داند.

در ادامه، تاریخچه جالب و درخور توجهی از عملیات‌های تروریستی در اسلام و ایران ذکر می‌شود که حاکی از تحقیق و پژوهش وافر نویسنده است. توکلی مشهورترین اقدام تروریستی در ابتدای تاریخ اسلام را عملیات سازمان یافته اشراف قریش با هدف گم کردن عامل قتل و مسئول ترور، در لیله‌المبیت و با هدف قتل پیامبر اکرم دانسته است. وی همچنین، «خوارج» را سازمان‌یافته‌ترین تشکیلات تروریستی صدر اسلام معرفی می‌کند.

درباره ترور و تروریسم در ایران بعد از اسلام نیز مباحث فراوان و قابل تاملی مطرح شده که در مجموع، گسترده‌ترین و جدی‌ترین عملیات‌های تروریستی سازمان یافته، به فداییان اسماعیلی به رهبری حسن صباح نسبت داده شده است.

ادامه این بخش به تاریخ معاصر و سال‌های حکومت پهلوی تا انقلاب اسلامی می‌پردازد و البته به سازمان‌های تروریستی بعد از انقلاب نظیر فداییان خلق، گروه فرقان، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و... و عملیات‌های مهم آنها اشاره شده است.

بخش دوم کتاب که «نظریه فداکاری در انقلاب اسلامی» نام گرفته را می‌توان تنه و شاکله اصلی کتاب نامید. در این بخش، نویسنده از دید خود به تعریف و تقسیم‌بندی حامیان انقلاب اسلامی در گروه‌های حامیان فداکار، حامیان معتقد، حامیان متقاعد، حامیان فداکار متوقع، حامیان مجبور، حامیان فعال و حامیان عادی دست زده که در نوع خود جالب و قابل تامل است.

توکلی همچنین مخالفان انقلاب را به سه دسته مخالفان عادی، فعال و فداکار قابل تقسیم می‌داند و شاید این اولین درجه‌بندی حامیان و مخالفان انقلاب اسلامی است که رسماً صورت گرفته است.

هدف نویسنده از این بخش و از مباحث خود این است که بگوید هر خشونت سیاسی را نمی‌توان با نام تروریسم محکوم کرد. چرا که گاه خشونت سیاسی در راستای دفاع از ملت و مردم و به منظور مبارزه با ظلم و تجاوز و غارتگری است و در این صورت کسانی که دست به چنین فداکاری خشنی می‌زنند، در جامعه خود به عنوان قهرمانان ملی شناخته شده و مورد احترام واقع می‌شوند.

توکلی می‌خواهد بین دو موضوع تروریسم ظالمانه و فداکاری در راه اعتقاد صحیح تفکیک ایجاد کند و با تبیین انقلاب اسلامی و تقسیم‌بندی حامیان و مخالفان آن، به نوعی انگ تروریسم را از دامان حامیان فداکار انقلاب پاک سازد.

به نظرم مباحث طرح شده در این بخش حاوی نکات ارزشمند و قابل استفاده برای تحلیل‌ها و شناخت جریانات موافق و مخالف انقلاب اسلامی است که می‌تواند مورد توجه فعالان فرهنگی و سیاسی و تحلیل‌گران مسائل روز جمهوری اسلامی در عرصه داخلی و خارجی واقع شود.

نکته دیگر این‌که توکلی در بحثی با عنوان «سیاست خارجی آمریکا و رویکردهای مبارزه با انقلاب اسلامی» (صفحه106 تا 113) تحلیلی جامع و موجز از نحوه و استراتژی آمریکا در مقابله با انقلاب اسلامی به دست می‌دهد که حائز اهمیت است.

یکی از فرازهای قابل تامل از متن کتاب:

«انتخاب ترور شهید مطهری و قرنی نشان می‌دهد که چگونه ایالات متحده توسط عامل خود، یعنی فرقان، توانست انقلاب اسلامی را به طور جدی در دو جبهه دفاع و اندیشه کنْد و بی‌فرمانده نماید و تئوری برژینسکی و کرین برینتون را تاحدود زیادی به مرحله اجرا در آورد.» (صفحه 114)

کتاب دو نظریه تروریسم و فداکاری در ایران را انتشارات سوره مهر در 253 صفحه منتشر کرده است.

,,,,