شازده حمام و شکست هیمنه تصورات مردم از گذشته یزد

«شازده حمام» نام کتابی است که حالا دیگر شهرتی برای خود یافته و به چاپ بیستم هم رسیده و خوانندگان بسیاری را به خود جذب کرده است. نویسنده شازده حمام، دکتر محمدحسین پاپلی یزدی است که در حال حاضر از اساتید برجسته و مطرح در علم جغرافیا است.

شازده حمام در اواسط دهه 80 نوشته شده و موضوع آن، خاطرات و شرح حال نویسنده و مردم یزد در دهه 30 و 40 است. نگاه‌ها به این کتاب متفاوت است. برخی از یزدی‌ها به شدت با انتشار و توزیع آن مخالف هستند و برخی مورد تحسین و تقدیرش قرار داده‌اند و معرفی یا هدیه می‌دهند. البته که هرکس برداشت خود را از کتاب دارد و بر رد یا تایید خود دلیل و منطقی نیز مطرح می‌کند. چندی پیش به همت اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان یزد نشستی برای نقد این کتاب برگزار شد که به دلیل محدودیت زمان، نقد و نکات بنده درباره کتاب، مختصر و ناتمام ماند. لذا در این نوشتار، نگاهی تفصیلی‌تر به شازده حمام خواهیم داشت.

ساختار و نوشتار

خاطره‌نگاری چند سالی است در بین نویسندگان و شخصیت‌های اجتماعی و سیاسی ایران رونق گرفته و البته عمده کتاب‌های خاطرات منتشر شده، مربوط به شخصیت‌های سیاسی و برخی مقامات سابق ایران (قبل و بعد از انقلاب) و یا رزمندگان دفاع مقدس و سرداران و فرماندهان جنگ است که برخی از آنها با استقبال خوب مردم مواجه شده است.

بدترین تنبلی...

 

طرحی دیدنی از گرافیست جوان انقلابی، مرحوم حسین احمدی سخا

در محضر علامه طباطبایی

علامه طباطبایی از جمله علما و عرفای نامی قرن معاصر است که سرچشمه خدمات علمی شایانی برای حوزه‌های علمیه وقت بود و در تربیت شاگردانی دانشمند، عارف و فیلسوف، تلاش بسیاری کرد و مبانی اعتقادی و فسلفی دین اسلام را به زبانی دیگر طرح و تبیین کرد.

تفسیر ماندگار «المیزان» شاید معروف‌ترین اثری است که مردم ما از ایشان به یاد دارند و می‌شناسند. و چقدر این تفسیر مورد استفاده عموم مسلمین قرار گرفت، می‌گیرد و خواهد گرفت!

درباره زندگانی علامه طباطبایی، مختصر کتاب‌هایی نوشته شده اما برای آشنایی با علم و دانش و فضل و کمال این استاد برحسته، خوانش کتاب «در محضر علامه طباطبایی» راهنمای خوبی است.

کتاب «در محضر علامه طباطبایی» عنوان کتابی است که حاوی 727 پرسش شاگردان و طلاب جوان از علامه طباطبایی است که طی آن پاسخ‌های عالمانه علامه به صورت شیوا نوشته شده است. 

کار تدوین این کتاب بر عهده محمدحسین رخشاد بوده است. این کتاب ماحصل مدت‌ها حضور این نویسنده و جمعی از طلاب در جلسه پرسش و پاسخ با علامه طباطبایی در روزهای پنجشنبه و جمعه است.

در این کتاب 727 پرسش مطرح شده و استاد به تمام پرسش‌ها پاسخ کامل داده است. سادگی و رسایی  و استناد به آیات قرآن از ویژگی‌های اصلی این کتاب است که استاد در هنگام پاسخ دادن به سوالات از آنها استفاده کرده است.

 سوالات مطرح شده از توحید و خداشناسی آغاز می‌شود و موضوعات مختلفی چون آفرینش جهان، جبر، اختیار، مرگ و عالم برزخ و معاد، مباحث اخلاقی- عرفانی و قرآنی را شامل می‌شود، که در یک کلام می توان این کتاب را به یک دائره المعارف کوچک در زمینه پاسخ‌گویی به شبهات دینی دانست.

 کتاب در محضر علامه طباطبایی تالیف محمدحسین رخشاد، توسط موسسه فرهنگی سماء در 484 صفحه انتشار یافته و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

راهنمای کتاب

هفته پایانی آبان ماه هرسال که به نام هفته کتاب و کتابخوانی نامگذاری شده، بهانه‌ای می‌شود برای آنها که می‌خواهند با کتاب آشتی کنند و زندگی خودشان را با کتاب خواندن رنگ تازه‌ای ببخشند.

اگر شما هم چنین قصدی در سر دارید و تصمیم به کتاب‌خوانی گرفته‌اید و البته نمی‌دانید از کجا شروع کنید، پیشنهاد می‌کنم کتاب «راهنمای کتاب» نوشته حسام‌الدین مطهری را حتما مطالعه کنید.

راهنمای کتاب، در 10 بخش، نکات مفیدی را درباره آداب کتاب خوانی، نحوه انتخاب کتاب، توصیه هایی حین و پس از مطالعه و پیشنهاداتی هنگام خرید کتاب به شما ارائه می‌کند.

نویسنده کتاب درباره کتابش می‌نویسد:

«راهنمای کتاب کتابچه‌ای مختصر و مفید درباره کتابخوانی و چمّ و خمّ آن ست. این کتاب را برای کسانی نوشته‌ام که به تازگی قصد کتابخوانی عمومی به سرشان زده است. همچنین آنانی که دل‌شان می‌خواهد دوستان‌شان را به مطالعه ترغیب کنند یا در کتابخوانی راهنمایی‌شان کنند، می‌توانند این کتابچه را به عنوان هدیه در نظر بگیرند.»

مطهری زیر عنوان کتابش را «دستینه انتخاب کتاب، خرید و لذت بردن از مطالعه» نوشته و روی سخنش با کسانی است که تازه می‌خواهند به کتابخوانی روی بیاورند، اما مطمئناً کسانی که کم و بیش با کتاب‌خوانی انس و میانه‌ای دارند هم از خواندن این دستینه پشیمان نخواهند شد!

این کتاب منبع بسیار مفیدی برای مروجان خواندن است. آنها که یا علاقه دارند و یا شغل و وظیفه‌شان ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی است، می‌توانند از مباحث خوب حسام مطهری برای صحبت کردن در جمع و یا نحوه مواجهه با کسانی که قرار است تازه کتاب‌خوان شوند، استفاده لازم را ببرند.

«راهنمای کتاب» را حسام الدین مطهری نوشته و نشر آرما آن را در 93 صفحه و به قیمت 5000 تومان منتشر کرده است.

* یک قاچ از کتاب:

«هیچ‌کس کتابخوان زاییده نمی‌شود. کتاب‌خوانی یا با پرورش از کودکی تبدیل به عادت می‌شود یا در بزرگسالی و جوانی بر اثر یک اتفاق به جریان روزِ زندگی اضافه می‌شود...» صفحه 18

امریکا شناسی

«در امریکا چه می‌گذرد؟» این سوالی است که همیشه از من می‌پرسند. آن‌ها می‌گویند بیش از پنجاه سال (نیم قرن) است که در امریکا زندگی کرده‌اید و باید آنجا را بشناسید. پاسخ نخستین من این است که «امریکا آن‌گونه نیست که شما فکر می‌کنید.» عقاب، سمبل و نشانه ملی آمریکاست، اما این روزها پرهای عقاب در حال ریختن است.»

سطرهایی که خواندید، اولین جملات مقدمه پروفسور حمید مولانا بر کتاب «امریکا شناسی» نوشته خودش است.

واقعیت این است که تصور بیشتر مردم کشورهایی که امریکا را از نزدیک نمی‌شناسند، تصوری غیرواقعی و مبهم است. و خیلی‌ها دوست دارند بدانند واقعا در امریکا چه می‌گذرد؟ کشوری که ادعای آرمانشهری دارد و مدعی است که می‌خواهد سایر ملت‌ها را هم از بند عقب‌ماندگی برهاند و همه را آزاد و پیشرفته کند، واقعاً چه جور جایی است؟!

یکی از کتاب‌های جامع و مستند درباره واقعیت جامعه امریکا، کتاب «امریکا شناسی» نوشته پروفسور حمید مولانا است که در سال 1390 منتشر شده است.

پروفسور مولانا چهره شناحته شده‌ای است که بیش از 50 سال در امریکا زندگی کرده و به امر تدریس و تحقیق و پژوهش مشغول بوده است. ایشان بر اساس علمی که نسبت به جامعه امریکا داشته‌اند و واقعیاتی که در انجا درک کرده‌اند، کتاب امریکاشناسی را با هدف آشنایی مردم ایران با حقیقت امریکا تالیف کرده‌است.

مولانا در باب ضرورت شناخت امریکا می‌نویسد: «امروزه امریکاشناسی به دو جهت ضروری است. نخست آنکه امریکا، اگرچه قدرتی در حال افول، اما به هرحال هنوز یک قدرت جهانی است. دوم اینکه امریکا هنوز با بسیاری از کشورها، ملت‌ها و فرهنگ‌ها درگیر است.» (ص 11)

تلاش حمید مولانا در کتاب امریکاشناسی بر این است که امریکا را آن گونه که هست معرفی کند، نه طوری که ما تصور می‌کنیم یا حدس می‌زنیم و یا با رسانه‌ها و ابزار و کالاهای ساخت آن کشور در ذهن‌مان مجسم می‌کنیم.

این کتاب در سه بخش «شناخت جامعه»، «شناخت نظام» و «شناخت فرهنگ» تنظیم شده که هربخش خود به فصل‌های مختلف و جزئی‌تری تقسیم می‌شود.

نویسنده در این کتاب پرده از تناقض‌های جامعه و حکومت امریکا برداشته و سعی کرده چهره واقعی و بدون روتوشی از کشوری که امروزه نماد تمدن غرب و نظام سرمایه داری است، به مخاطب نشان بدهد.

مولانا در ابتدای فصل «اقتصاد سرمایه‌داری» نکته جالبی نوشته است:

«روان‌شناس معروف اروپایی و موسس رشته مدرن بیماری‌های روحی، زیگموند فروید وقتی در 1908 م. از سفر و بازدید خود از ایالات متحده امریکا به محل اقامتش در وین، اطریش، مراجعت کرد، پیوسته از بی‌سلیقگی و فرهنگ امریکایی‌ها شکایت می‌کرد؛ به طوری که یکی از نزدیکانش پرسید: «چرا این همه امریکا را نفرین می‌کنی؟» فروید در پاسخ گفت: «من امریکا را نفرین نمی‌کنم، من برای وجود امریکا متاسفم! متاسفم که کلمبوس در مرحله اول امریکا را کشف کرد.»! (ص 53)

ذکر این نکته هم لازم است که رویکرد مولانا مانند چند عنوان مشابه دیگر، رویکرد شعاری و تخریب بی‌مبنای فرهنگ و سیاست امریکا نیست. بلکه با زبانی مطمئن و ادبیاتی علمی و منطقی و با پشتوانه برداشت عینی قلم به روایت واقعیت امریکا زده است.

اگر می‌خواهید فرهنگ، اقتصاد، جامعه، دولت و سیاست در امریکا را به صورت واقعی بشناسید، پیشنهاد می‌کنم کتاب «امریکاشناسی» حمید مولانا را حتماً مطالعه کنید.

کتاب امریکاشناسی توسط انتشارات امیرکبیر در 290 صفحه چاپ و در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است.

کتاب های عاشورایی

قریب به 1400 سال از قیام جاودانه حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السلام) علیه دستگاه طاغوتی امویان می‌گذرد. قیامی که به واسطه خون پاک و به ناحق ریخته سیدالشهداء تاکنون زنده و اثرگذار باقی مانده و حرارتش در رگ و خون شیعیان جریان دارد.

شهادت حسین (علیه السلام) و واقعه کربلا به ذات خود پایدار بوده و هست. در این میان آنچه که حقایق و عبرت‌های انسان‌ساز را نسل به نسل منتقل کرده است، ذکر شفاهی مصائب و مناقب آن حضرت و نیز مکتوباتی است که در این زمینه بوجود آمده است.

این نوشتار سعی دارد اختصاراً به دسته بندی و معرفی برخی از کتاب های تالیف شده پیرامون شخصیت و قیام حضرت اباعبدالله (علیه السلام) بپردازد.

مقاتل
مهمترین کتاب‌های مرتبط با واقعه عاشورا، کتاب‌هایی است که به مقتل معروف است. مقتل‌ها کتاب‌هایی هستند که به شرح واقعه کربلا به صورت مستند می‌پردازند.
از معروف‌ترین و معتبرترین مقتل‌ها می‌توان چنین نام برد:
-    لهوف اثر سید بن طاووس
-    مقتل ابی مخنف نوشته ابی مخنف
-    خصائص الحسینیه تالیف مرحوم شوشتری

-    نفس المهموم اثر شیخ عباس قمی که به فارسی تحت عنوان "در کربلا چه گذشت" ترجمه شده است. همچنین کتابی با عنوان " آه " توسط یاسین حجازی منتشر شده که ترجمه آسان تر و خوانا تری از این کتاب است.

تحلیلی

واقعه کربلا ابعاد گوناگونی دارد که هریک تحلیل و بررسی مفصلی می‌طلبد. بر این اساس متفکرین و اسلام شناسان در طول تاریخ و بخصوص در دهه‌های اخیر کتاب‌هایی با محتوای تبیین و تحلیل چرایی و چگونگی این حادثه جانگداز پرداخته و به بیان عبرت‌ها و انذارهای آن همت نهاده‌اند.

برخی از کتاب‌های مهم این عرصه عبارت اند از:

-    حماسه حسینی تالیف شهید مرتضی مطهری که از معروف ترین کتب در این زمینه است.

-    پس از 50 سال کتابی است از مرحوم سیدجعفر شهیدی که به تحلیل عوامل موثر در انحراف مردم هم عصر امام حسین (علیه السلام) می‌پردازد. منظور از 50 سال، سال های پس از رحلت پیامبر عظیم الشان اسلام است و نویسنده می کوشد تا بی وفایی مدعیان مسلمانی را تنها به فاصله 50 سال از فقدان پیامبرشان نشان دهد.

-    حماسه و عرفان تالیف حضرت آیت الله جوادی آملی است که تعمقی بر این واقعه و ابعاد عرفانی و سیاسی آن دارد.

-    نگاهی نو به جریان عاشورا اثری است که به همت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تدوین و منتشر شده است.

-    عبرت‌های عاشورا تالیف حجت الاسلام والمسلمین سید احمد خاتمی است در بیان عبرت‌ها و درس‌های قیام اباعبدالله الحسین (علیه السلام) که برای نسل کنونی به چاپ رسیده است.

-    جان‌ها فدای دین کتابی است که از چند سخنرانی آیت الله مصباح یزدی برگرفته شده و توسط موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) منتشر شده است.

-    مراقبه‌های عاشورایی اثر مشترک حجج اسلام الهاشمی و میرباقری

-    حسین(علیه السلام)؛ عقل سرخ نیز از سخنرانی‌های استاد حسن رحیم پور ازغدی تدوین و منشتر شده است.

-    آیینه حقیقت نیز به بیان دیدگاه ها و نظرات مرحوم حضرت آیت الله بهجت درباره شخصیت امام حسین (علیه السلام) و قیام او می‌پردازد.

-    فتح خون اثری تحلیلی – ادبی است از شهید سید مرتضی آوینی که با قلمی جذب کننده و طوفانی واقعه کربلا و نگاه عاشورایی امام را ترسیم می‌کند.

فرهنگ نامه ها

به همت برخی محققین در زمینه واقعه کربلا برخی فرهنگنامه‌ها و دانشنامه‌ها نیز به قلم تبع در آمده است. از مهم‌ترین این فرهنگنامه‌ها می‌توان کتاب‌های زیر را برشمرد:

-    دانشنامه امام حسین(علیه السلام) اثر آیت الله محمدی ری شهری که در 14 جلد تدوین و منتشر گردیده است. این دانشنامه یکی از جامع ترین کتب برای پژوهشگران در زمینه امام حسین (علیه السلام) است.

-    فرهنگ سخنان امام حسین (علیه السلام) تالیف محمد دشتی

-    فرهنگ عاشورا اثر جواد محدثی

-    فرهنگ جامع سخنان امام حسین (علیه السلام) نیز تالیف علی مویدی است.

ادبیات (شعر و داستان)

پس از انقلاب اسلامی بسیاری از شاعران و نویسندگان اهل ادب به انتشار مجموعه اشعار و داستان و رمان‌های خود در زمینه واقعه کربلا و نیز ساحت مقدس حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السلام) پرداختند. در عرصه شعر و شاعری، احصای آثار ارادتمندان به اهل بیت (علیهم السلام) کاری بس مشکل است. اما برای نمونه، معروف‌ترین کتاب‌های چاپ شده در این عرصه را می‌توان چنین بر شمرد:

-    من می گویم شما بگریید کاری است از علیرضا قزوه که مجموعه اشعار شاعران ولایی در زمینه عاشوراست.

-    با کاروان نیزه نیز اثر دیگری از علیرضا قزوه است.

-    گوشواره عرش مجموعه اشعار استاد علی موسوی گرمارودی

-    طلسم سنگ مجموعه اشعار حماسی مرحوم سیدحسن حسینی است.

-    طوفان واژه ها نیز اشعار شاعر جوان، سیدحمید برقعی است حاوی شورانگیزترین اشعار وی در زمینه امام حسین و اهل بیت(علیهم السلام)

-    جغرافیای رازها اثر ابوالقاسم حسینجانی

-    عطر عطش از سارا عرفانی

از بین رمان‌ها و داستان‌های با مضمون عاشورایی نیز می‌توان به کتاب@های زیر اشاره کرد:

-    هفت شهر عشق اثر نویسنده پرکار، مهدی خدامیان آرانی است که در 7 قسمت با زبانی فصیح و ادبی به روایت واقعه عاشورا و دلایل قتل امام حسین (علیه السلام) در قالب داستان می‌پردازد.

-    نامیرا رمان ارزشمندی است از محمدصادق کرمیار که هدفش ترسیم بی‌وفایی کوفیان و گمراهی و ضلالت آنها در انتخاب مسیر حقیقت است.

-    سقای آب و ادب داستان زیبایی است از سیدمهدی شجاعی که درباره قمربنی هاشم، حضرت عباس (علیه السلام) نوشته شده است.

-    پدر، عشق و پسر داستان دیگری از سید مهدی شجاعی است که از زبان اسب حضرت علی اکبر (علیه السلام) روایت می‌شود.

-    قصه کربلا نوشته مهدی قزلی که کاری 10 جلدی است در مجلدهای کم حجم.

البته مکتوبات در زمینه واقعه کربلا بسیار است. در زمینه عاشورا کتاب‌های خوبی نیز برای کودکان و نوجوانان نوشته شده است که احصای آنها فرصت دیگری می‌طلبد.

 

**  این مطلب در آذرماه سال 1391 در وبلاگ خاکریزهای کاغذی منتشر شده است.

سخنی که درباره کتاب نیست!

در انبار کتاب، کتابی دیدم قدیمی از دکتر علی شریعتی که قبلاً نامش به گوشم نخورده بود. «سخنی درباره کتاب»!

چاپ آذر ماه 1356 است. یعنی 6 ماه پس از فوت‌شان این کتاب توسط انتشارات «چاپخش» منتشر شده و جالب این‌که در 5000 نسخه چاپ شده است!

در توضیح صفحه اول کتاب نوشته: «این سخنرانی به تاریخ 1348/9/23 در روز افتتاح انجمن کتاب دانشجویان دانشکده ادبیات ایراد شده است.»

با تصور اینکه مطالبی خواندنی درباره کتاب و کتاب‌خوانی از مرحوم شریعتی در کتاب بخوانم، برش داشتم و شروع کردم به مطالعه. اما جمله ابتدایی، و چند سط بعد، تکلیفم را روشن کرد:

«سخن گفتن درباره کتاب دلیل آوردن برای آفتاب است و به خصوص در چنین جمعی که جمع کتاب است، فکر می‌کنم سخن زائدی باشد... بنابراین فکر نمی‌کنم لزومی داشته باشد درباره فوائد کتاب و نقش و ارزش آن صحبت شود...» !!

خلاصه دکتر شریعتی اصلاً سخنی درباره کتاب در آن جلسه و در این کتاب به میان نیاورده است!

تکیه اش روی پیوند انسان و مکتب‌ها با مذهب است و بازگشت انسان به خویش.

مطالب و تحلیل‌های خوبی دارد، اما متعجبم چرا عنوان کتاب را «سخنی درباره کتاب» نهاده‌اند؟!

عجیب‌تر اینکه ظاهراً در سال 91 این کتاب با همین عنوان تجدید چاپ شده است. نکرده‌اند ضمن اشاره به عنوان اصلی کتاب، عنوان را تغییر داده و نامی مرتبط با موضوع برایش انتخاب کنند.

کتاب 39 صفحه دارد و به بهای 20 ریال فروخته می‌شده.

 

شب های بی مهتاب

«شب های بی مهتاب» خاطرات اسیر آزاد شده ایرانی سرهنگ شهاب‌الدین شهبازی است که کار مصاحبه و تدوین آن توسط پژوهشگر و نویسنده فعال عرصه تاریخ انقلاب، آقای محسن کاظمی انجام شده و انتشارات سوره مهر آن را منتشر کرده است.
 این کتاب در ده فصل به بیان خاطراتی از شهاب‌الدین شهبازی از سال‌های آغازین انقلاب، شروع جنگ، سال‌های جنگ و دوره اسارت وی می‌پردازد.

سرهنگ شهبازی، افسر ژاندارم سال‌های آخر حکومت پهلوی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، عهده‌دار فرماندهی پاسگاه مرزی در هویزه می‌شود. با شروع جنگ تحمیلی ایشان و گروهان تحت امرش در وضعیتی کاملاً نا برابر به دفاع در مقابل تهاجم دشمن بعثی اقدام می‌کنند. بعد از حدود دو ماه نبرد و مقاومت حماسه انگیز در حالی که زخمی شده، به اسارت دشمن در می‌آید که این اسارت ده سال طول می‌کشد.

فصل اول کتاب شب‌های بی مهتاب، خاطرات دوران کودکی و حضور در ژاندارمری و مبارزات پیش از انقلاب راوی است.
در فصل دوم ناآرامی‌های قبل از جنگ در نوار مرزی و آغاز جنگ و نیز نحوه اسارت سرهنگ شهبازی مطرح می‌شود.
 از فصل سوم کتاب، که «به رنگ زرد» نام دارد، خاطرات دوران اسارت ایشان شروع می‌شود. از این فصل به بعد در واقع خواننده با فضای کلی و بعضاً مصداقی دوران اسارت رزمندگان اسلام آشنا می‌شود.

مباحثی درباره نحوه برگزاری عزارداری عاشورا، شخصیت روحانی بزرگوار حاج آقای ابوترابی، مقابله اسرا با پخش فیلم موهن حضرت امام، توصیفاتی از اردوگاه شماره ۵ تکریت، روال روزمره یک روز در اردوگاه، گروه‌بندی‌هایی که بعثی‌ها بین رزمندگان ایجا می‌کردند، جنگ رسانه‌ای بعثی‌ها و... در فصل‌های 3 تا 10 مطرح می‌شود که برای مخاطب بخصوص نسل جوان جالب و قابل تامل است.

در فصل دهم و پایانی با عنوان «پایان شب سیه» اتفاقات پیرامون پذیرش قطعنامه ۵۹۸، رحلت حضرت امام و دوران پایانی اسارت مطرح شده است.
 ۵ تصویر از مکاتبات و ۴ عکس از دوران اسارت این آزاده زینت بخش صفحات پایانی این کتاب است.

وجه بارز خاطرات شهبازی

وجه بارز خاطرات شهبازی در این کتاب، در جریان شناسی سیاسی- ایدئولوژیک دوران اسارت است که مرزبندی‌ها و دسته‌بندی‌های بخشی از اسراء را به دست می‌دهد. شاید این ویژگی را به ندرت در سایر کتاب‌هایی ببینیم که موضوع آنها خاطرات آزادگان و وضعیت اسارت رزمندگان در عراق باشد.

ویژگی بارز دیگر این کتاب این است که برخلاف رویه ثابت کتاب‌های خاطرات آزادگان، صرفاً به بیان شکنجه‌ها و اذیت و آزارهای بعثی‌ها نپرداخته و حتی این مباحث قسمت کمی از این خاطرات را در بر می‌گیرد. شهبازی بیشتر بر مسائل سیاسی-معنوی، نفوذهای بعثی‌ها و ... تاکید دارد تا ترسیم صحنه های دهشتناک شکنجه عراقی‌ها.

این نوع نگاه از آن جهت ارزشمند است که تاکنون اطلاعاتی که نسل من، یعنی جوانان جنگ ندیده، از وضعیت اسارت رزمندگان در عراق دارد، به برخی ابزارها و شیوه‌های ناجوانمردانه شکنجه بعثی‌ها بوده و کمتر درباره جریانات و اتفاقات فرهنگی و سیاسی و معنوی اسارت شنیده و خوانده‌ایم.

اگر سایر آزادگان عزیز نیز در کنار بیان خاطرات و خطرات شکنجه‌محور خود در زمان اسارت، نگاهی هم به این مسائل داشته باشند، هنر خود را کامل کرده‌اند.

 یک قاچ از کتاب:

«در آن لحظه غرور خود را خرد شده می‌دیدم. باور کردنی نبود، من، شهبازی گرفتار دشمن شده باشم. آن لحظه تلخ‌ترین و ناراحت کننده ترین لحظه عمرم بود، بیست و پنج آبان ماه هوا گرگ و میش بود، صدای جر و بحث عراقی‌ها مرا از شوک در می‌آورد، آن‌ها با هم اختلاف پیدا کرده بودند که ما را با خود ببرند یا بکُشند و خلاص شوند. بالاخره تصمیم خود را گرفتند و ما را به داخل نفربر انداختند و به دب حردان بردند، دب حردانی که به اشغال عراقی‌ها درآمده بود، آن منطقه مرکز فرماندهی‌شان بود. در دب حردان ساعت مچی‌ام را گرفتند. دست‌ها و چشم‌هایم را بستند و همراه آن سرباز داخل یک سنگر انداختند و...»

 

* یکی از نوسندگان کارکشته خاطرات جنگ و دفاع مقدس گفته بود هر نویسنده و تدوین‌گر خاطرات دفاع مقدس باید این کتاب را خوانده باشد تا موفق باشد!

 

** لینک انتشار این مطلب در پایگاه تاریخ شفاهی ایران

معرفی کتاب مسائل توسعه جهان اسلام

مولف: دکتر سعید میرترابی

ناشر: دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، 1390

 

بحث از رابطه میان دین و توسعه سال‌هاست مورد توجه صاحب‌نظران مسائل توسعه قرار گرفته و مقالات و کتاب‌هایی نیز در این‌باره منتشر شده است.

یکی از تازه‌ترین پژوهش‌هایی که به بررسی نسبت دین اسلام و توسعه اقتصادی کشورهای اسلامی پرداخته، کتاب «مسائل توسعه جهان اسلام» تالیف دکتر سعید میرترابی است. 

این کتاب، مقدمه، شش فصل و یک نتیجه‌گیری دارد. چارچوب کلی بحث در مقدمه تبیین می‌شود. در این بخش، تاکید شده که بیشتر از بعد جامعه‌شناختی، رابطه میان دین و توسعه اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین به پیشینه مطالعات درباره رابطه دین و توسعه از توماس آکوئیناس تا ماکس وبر، مک للند، برنارد روزن و... اشاره کرده است.

به رسم تمام پژوهش‌ها و تحقیقات علمی، اولین فصل کتاب مربوط به مباحث نظری درباره شیوه پیوند دین و توسعه در جوامع انسانی است و در صدد نشان دادن پیوندهای پیچیده بین دین، تمدن و توسعه چه به لحاظ تاریخی و چه در دنیای امروز برمی‌آید.

علل زوال تمدن اسلام، دیدگاه مکاتب عمده توسعه درباره مسائل توسعه جهان اسلام و دیدگاه‌های اندیشمندان مسلمان در این حوزه از جمله مباحث دیگر این فصل است.

فصل دوم کتاب با عنوان «پیشینه تاریخی و ویژگی‌های امروزی جهان اسلام» به این مباحث مهم می‌پردازد و مجموعه‌ای از داده‌های توصیفی و تاریخی را درباره مختصات جغرافیایی، جمعیتی، اقلیمی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی سرزمین‌های اسلامی به مخاطب عرضه می‌کند. این فصل همچنین با رجوع به سیر تحول رویدادهای چند قرن گذشته در جهان اسلام و به ویژه شیوه تعامل آن با غرب، نشان می‌دهد که بسیاری از مشکلات و مسائل امروز جهان اسلام از این پیشینه متاثر است.

موضوع فصل سوم کتاب، مسائل سیاست در جهان اسلام است. مولف در این فصل تلاش می‌کند الگویی کلان برای فهم ویژگی‌های سیاست در کشورهای اسلامی ارائه کند و در این راه نقش اسلام را در شکل دادن به عناصر سیاست و روابط قدرت در جوامع اسلامی برجسته می‌نماید. به اعتقاد مولف، نقش و حضور و بروز دین در کشورهای اسلامی متفاوت است و از این رو به تفصیل به موارد تفاوت و تشابه سیاست در کشورهای اسلامی می‌پردازد و نشان می‌دهد نقاط اشتراک سیاست در کشورهای اسلامی آن اندازه زیاد است که بتوان از مقوله «سیاست در کشورهای اسلامی» سخن گفت. در واقع اسلام از راه تاثیرگذاری بر قواعد و هنجارهای کلان حوزه قدرت و تولید نمادها و زبان ویژه سیاست، الگوی ویژه‌ای از روابط قدرت در کشورهای اسلامی شکل می‌دهد. اما بحث جالب توجه و مهم این فصل، درباره قرائت‌های متفاوت جوامع اسلامی از نقش اسلام در سیاست و حکومت است و از انقلاب اسلامی ایران در پایان دهه 1970 به عنوان تحولی بزرگ و جریان‌ساز در گسترش آرمان اسلام سیاسی در بین مسلمانان جهان یاد می‌شود.

مسائل توسعه اقتصادی و اجتماعی در کشورهای اسلامی موضوع فصل چهارم کتاب است که طی آن، با به کارگیری مجموعه‌ای از شاخص‌ها و متغیرها، وضعیت کشورهای اسلامی در این عرصه با کشورهای در حال توسعه و پیشرفته جهان به دقت مقایسه می‌شود تا تصویر دقیقی از سطوح توسعه اقتصادی و اجتماعی جهان اسلام به دست داده شود. در این فصل حدود 20 شاخص مختلف در حوزه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مطرح شده و به واسطه آن، تفاوت کشورهای اسلامی از نظر سطوح مختلف توسعه یافتگی نشان داده می‌شود. از جمله مباحث جالب توجه این فصل، مبحث «وضعیت اقتصاد دانش بنیان در کشورهای اسلامی» است که با بررسی چند شاخص مرتبط، موقعیت نامناسب کشورهای اسلامی را در زمینه زیرساخت‌های اقتصاد دانش بنیان به تصویر می‌کشد. در جدولی که در این فصل درج شده، تعداد پژوهشگران به ازای هر یک میلیون نفر در کشورهای اسلامی 649 نفر ذکر شده، در حالی که این نسبت در کشورهای جهان، 2532 نفر است. شاخص دیگری که مولف برای نشان دادن وضعیت نامناسب اقتصاد دانش بنیان در کشورهای اسلامی استفاده کرده، سطح فعالیت‌های پژوهشی و هزینه‌هایی است که هر کشور به تحقیقات و توسعه اختصاص می‌دهد. طبق بررسی مولف، این هزینه در کشورهای اسلامی تنها 1,8 درصد از مجموع هزینه‌های ناخالص داخلی است، در حالی که این هزینه در آمریکا 33,5 و در اتحادیه اروپا 23,5 درصد است. نتیجه‌گیری کتاب در این رابطه این است که «متاسفانه اکثر کشورهای اسلامی از نظر شاخص‌های مرتبط با چنین اقتصادی، به شدت ضعیف هستند و از این نظر حتی از استانداردهای متوسط جهانی و کشورهای در حال توسعه، فاصله بسیاری دارند.»(ص 281)

فصل پنجم کتاب، فرصت‌ها و زمینه‌های همکاری میان کشورهای اسلامی در حوزه‌های مختلف را بررسی می‌کند. در این فصل، سازمان کنفرانس اسلامی به عنوان مهمترین مجمع رایزنی و همکاری میان کشورهای اسلامی مطرح شده و این سازمان از نظر ساختار و عملکرد مورد بررسی قرار می‌گیرد.

فصل ششم کتاب نیز به مطالعه موردی تجربه توسعه در دو کشور مالزی و ترکیه پرداخته است. مولف معتقد است: «این گونه بحث‌ها از آن رو اهمیت دارد که مخاطب با پیچیدگی مقوله توسعه و منحصر به فرد بودن برخی از جنبه‌های آن در هر کشور آشنا می‌شود. ضمن اینکه تجربه‌های موفق دو کشور ترکیه و مالزی می‌تواند درس‌های جالب توجهی برای دیگر کشورهای اسلامی در بر داشته باشد.»

در نتیجه‌گیری پایانی، تلاش می‌شود به پرسش اولیه کتاب پاسخ داده شود. پرسش این بود که آیا در بحث از مسائل توسعه، امکان طرح یک تقسیم‌بندی جداگانه در چارچوب جهان اسلام وجود دارد یا خیر و در صورت مثبت بودن پاسخ، این دسته‌بندی چه کمکی به مطالعه مسائل توسعه جهان اسلام خواهد کرد؟

قبل از پاسخ اصلی، این نکته متذکر می‌شود که جهان اسلام از نظر شاخص‌های مختلف توسعه، بخشی از جهان سوم یا جهان در حال توسعه به حساب می‌آید و مجموعه کشورهای اسلامی اندکی از معیارهای متوسط توسعه در جهان در حال توسعه، عقب‌تر هستند. جهان در حال توسعه نیز خود به 5 منطقه متفاوت تقسیم شده و به عقیده مولف، منطقه جهان اسلام از دو منطقه عقب‌تر و از دو منطقه جلوتر هستند. بنابراین، نتیجه‌گیری این می‌شود که با توجه به پیشینه تاریخی، فرهنگی و مجاورت جغرافیایی کشورهای جهان اسلام، مطالعه مسائل توسعه در این کشورها حتی بر اساس منطق رایج در ادبیات توسعه قابل دفاع بوده و یافته‌های ارزشمندی را در این باب به دست می‌دهد.

همچنین روحیه تسلیم ناپذیری جهان اسلام در برابر غرب و دفاع از هویت اصیل خود در برابر هجمه‌های فرهنگی به عنوان ظرفیتی بالقوه و بالفعل معرفی می‌شود که در صورت هدایت صحیح، می‌تواند دوران طلایی تمدن بزرگ اسلامی را زنده کند. تلاش کشورهای اسلامی برای دست‌یابی به اقتصاد دانش بنیان و بهره‌گیری از تجربه کشور مالزی در این زمینه نیز به عنوان راهکاری مهم در نیل به توسعه در جهان اسلام معرفی می‌شود.

صحبت پایانی کتاب در رابطه با تقویت پیوندهای برادری و بالفعل کردن ظرفیت وحدت و همدلی کشورهای اسلامی در جهت توسعه همه جانبه اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی و سیاسی است. دکتر میرترابی معتقد است که «به نظر نمی‌رسد با توجه به فضای حاکم موجود در روابط میان کشورهای اسلامی، در آینده‌ای نزدیک شاهد یک اراده سیاسی قوی برای تقویت پیوندها در حوزه‌های عقیدتی و فرهنگی در سطح اکثر کشورهای اسلامی باشیم. بنابراین بر اساس نظریه‌های رایج همگرایی، گسترش همکاری‌ها در سطوح فنی و اقتصادی ممکن است به تدریج زمینه بهتری برای همگرایی در دیگر حوزه‌ها فراهم سازد.»(ص 398)

در مجموع می‌توان کتاب «مسائل توسعه جهان اسلام» را یک اثر علمی با داده‌های عینی و قابل استفاده در تحقیقات میان رشته‌ای در حوزه اسلام، سیاست و توسعه اقتصادی در جهان اسلام محسوب کرد.

(منتشر شده در ویژه نامه گفتمان الگو، ویژه نامه روزنامه خراسان)

کاپوچینوی فلسطینی‌ها زیر لوله تانک

آنچه که تاکنون درباره فلسطین شنیده و دیده‌ایم، حملات نظامی صهیونیست ها به مردم فلسطین است و آزار و اذیت‌های خشن و سخت نظامی با کودکان و زنان غزه. اما شاید به ندرت از اوضاع زندگی عادی و روزمره مردم فلسطین شنیده یا دیده باشیم.

تمام تصویر ما از مردم فلسطین، آنی است که دوربین های فیلم‌برداری و عکاسی برای‌مان شرح داده‌اند و شاید تماشای فلسطین از دریچه چشم یک شهروند فلسطینی جالب تر و واقعی تر باشد.

«سُعاد امیری» این کار را برای شما کرده است! سعاد امیری در کتاب «شارون و مادرشوهرم» به شرح خاطرات خود از زندگی روزمره در رام الله پرداخته که لیلا حسینی بخشی از آن را با نام «کاپوچینو در رام الله» ترجمه و انتشارات روایت فتح منتشرش کرده است.

سعاد یک زن فلسطینی است که اگرچه مسلمان است اما به قول خودش «چپ گرا است و خیلی اهل مذهب نیست». او تحصیل کرده و استاد دانشگاهی است که از دمشق و لندن راهی رام الله فلسطین می شود تا در وطن خودش زندگی کند.

سعاد برای معرفی کتابش در مقدمه می گوید:

«یادداشت‌های روزانه‌ام که مربوط به سال 1981 تا 2004 است با سفری که از مادرم جدا شدم آغاز شد؛ سفر از امان. شهری که در آن بزرگ شدم و بیش تر زندگیم را در آنجا گذرانده بودم، به رام الله، شهری که در اشغال اسرائیل بود. این سفر که قرار بود فقط شش ماه طول بکشد ، به سفری برای همه‌ی عمر تبدیل شد. در رام الله زندگی کردم، کار کردم، عاشق شدم، ازدواج کردم و صاحب یک مادر شوهر شدم.»

نویسنده نه عضو گروه مقاومت است و نه مبارزی علیه اسرائیل، بلکه شهروندی است که خود را در اسارت بی‌دلیل کسانی می‌بیند که خانه و کاشانه‌اش را اشغال کرده‌اند. البته او یک زن سیاست‌فهم است و جسور و بی‌پروا! این را از برخوردهای شجاعانه و غیرقابل پیش بینی‌اش با سربازان اسرائیلی می‌توان درک کرد. برخوردهایی که گاه شما را هم حرص می‌دهد که نکند دردسری برای سعاد بوجود بیاید!

در خاطرات او اثری از حمله نظامی و گلوله و تیراندازی و... نیست، او فقط مزاحمت‌های کلافه کننده اشغالگران در زندگی خصوصی و عادی مردم فلسطین را برای خواننده شرح می‌دهد. روایت کتاب روایتی داستان‌گونه و شیرین و جذاب است.

آنچه که در این کتاب برای مخاطب ایرانی جدید و نو است، صحنه‌هایی است که تلویزیون تا به حال نشان نداده و اصلاً شاید قابل نمایش نباشد، اما قدرت تصویرگری و پرداخت صحنه‌ی سعاد امیری این صحنه‌ها را برایتان به نمایش در می‌آورد.

برخی تصویرسازی‌ها و توصیفات او چنان است که گویی صحنه پیش چشم شما دارد اتفاق می‌افتد! روایت سعاد احساسات شما را قلقلک می‌دهد و خواهی نخواهی باید با استرس و دل‌نگرانی و البته شوق دانستن ادامه ماجرا کتاب را بخوانید.

اگر تاکنون فقط عبارت «فلسطین اشغالی» را شنیده‌اید، این کتاب – که نمی‌خواهم عنوان داستان روی آن بگذارم- دقیقاً به شما خواهد گفت که گزاره «فلسطین در اشغال است» یعنی چه!

اشغال یعنی اینکه برای زندگی در شهر خودت باید با تحقیر و خواری و التماس از بیگانگان درخواست مجوز کنی، آن هم معلوم نیست مجوزت بدهند یا نه! اشغال یعنی اینکه زن فلسطینی را از شوهر فلسطینی‌اش جدا کنند چون یکی کارت شناسایی فلسطین دارد و دیگری ندارد! وقتی هم زن برای اینکه در کنار شوهرش باشد و با هزار مکافات مجوز بگیرد، یک سرباز زن اسرائیلی آن را بی‌دلیل جلوی چشمش ذره ذره کند تا زن مجبور به اقامت غیرقانونی در شهر خودش شود:
«و من یک شهروند غیرقانونی شدم. درست مثل صد و بیست هزار زوج دیگر فلسطینی (با بچه هایشان) که در مناطق اشغالی زندگی می‌کردند، از نظر حقوقی حق با ما بود ولی در واقع ما «غیرقانونی» بودیم. درست متوجه نشدید؟! خود ما هم همین طور.»(ص 19)

سعاد از این اسارت دردمند و عصبانی است و همین عصبانیت، او را در برابر سربازان اسرائیلی جسور کرده است. او در یک ایست بازرسی چنان زل می‌زند به چشمان سرباز جوان اسرائیلی و او را خشمگین می‌کند که به دلیل «نگاه»، با شوهرش بازداشت می‌شوند.

حرف دل سعاد در این هنگام، که باید آن را حرف دل تمام ملت فلسطین تعبیر کرد، این است که:

«با خودم گفتم آشغال! ببین چطوری با یک زل زدن از کوره در می‌روی. نمی‌دانم اگر به اندازه من این همه سال در اشغال زندگی کرده بودی یا شب و روز همه حقوقت حتی حق خرید کردنت نادیده گرفته می‌شد، یا اگر روستایت را با بولدوزر ویران می‌کردند یا خانه‌ات خراب شده بود یا خواهرت نمی‌توانست به مدرسه‌اش برود یا مادرت در یک ایست بازرسی زایمان کرده بود یا اگر ظلّ گرمای تابستان مجبور بودی برای مجوز کار روزها در صف بایستی یا نمی‌توانستی به عزیزت در بیت المقدس شرقی برسی آن‌وقت چه می‌کردی؟»(ص 40)

اوج تحقیر فلسطینی‌ها را باید آنجا ببینید که برای یک توله سگ در کمترین زمان ممکن کارت شناسایی بیت المقدس صادر می‌کنند، اما سمیر، دوست سعاد هنوز بعد از 24 سال انتظار نتوانسته کارت شناسایی فلسطینی بودنش را از صهیونیست‌ها دریافت کند!

«کاپوچینو در رام‌الله» حکایت تازه و واقعی مردمان فلسطین است برای آنها که لااقل نگران دانستن درباره فلسطینی‌ها هستند.