معرفی کتاب «دو نظریه تروریسم و فداکاری در ایران»

خـاکـریـزهـای کـاغـذی - معرفی کتاب «دو نظریه تروریسم و فداکاری در ایران»

اگر در نیمه قرن اخیر چند کلیدواژه اصلی در عالم سیاست و اجتماع، موثر بر افکار عمومی مردم دنیا و تعاملات و ارتباطات سیاسی و بین‌المللی بوده باشد، قطعاً «تروریسم» یکی از آنها خواهد بود.

اتفاق نظری بر سر معنای روشن و دقیق این واژه که برای اولین بار در زبان فرانسه و در حوزه مباحث سیاسی به کار برده شده، وجود ندارد و هر گروه و فرقه‌ای، تعریف خاص خود را از ترور و تروریسم عرضه می‌کند و برای اطلاع از برداشت‌ها و سیر تاریخی ترور و تروریسم باید منابع مختلفی مطالعه و بررسی شود.

یکی از کتاب‌های مفید در زمینه آشنایی با تروریسم، اثری است که با عنوان «دو نظریه تروریسم و فداکاری در ایران» از دکتر یعقوب توکلی منتشر شده است.

دکتر توکلی از اساتید تاریخ است و در این پژوهش، نگاهی تاریخی توأم با بررسی علمی و توصیفی به پدیده تروریسم داشته است. اما ایشان صرفاً پدیده تروریسم را واکاوی نکرده، بلکه تلاش کرده تا تفاوت‌های دو مساله ترور و خشونت با شهادت طلبی و فداکاری در راه آرمان را مطرح نموده و بین این مقوله تفکیک قائل شود.

بخش مقدماتی کتاب درباره تعاریف، انواع و تقسیم جغرافیایی تروریسم است که طی 30 صفحه، مروری مفید بر این مقولات صورت گرفته است. اما بحث اصلی کتاب از عنوان «انگیزه‌های تروریسم» شروع می‌شود.

توکلی دو مدل تقسیم‌بندی از تروریست‌ها انجام داده است:

الف: تروریست معتقد / تروریست مزدور

ب: تروریست سلطه طلب / مقاومت آزادیبخش

سوال و چالشی که توکلی بعد از تعریف و ذکر مصادیق تقسیم‌بندی خود طرح می‌کند، این است که «از کجا بدانیم کدام عملیات آزادی‌بخشانه است و کدام سلطه طلبانه؟»

وی پاسخ دادن به این سوال را منوط به تبیین شرایط و مقتضیات نیروهای حاکم بر جامعه و محیط بین‌المللی، کیفیت مقابله آنها با مردم، رابطه ظالمانه یا مظلومانه در عملیات خشونت‌آمیز و... می‌داند.

در ادامه، تاریخچه جالب و درخور توجهی از عملیات‌های تروریستی در اسلام و ایران ذکر می‌شود که حاکی از تحقیق و پژوهش وافر نویسنده است. توکلی مشهورترین اقدام تروریستی در ابتدای تاریخ اسلام را عملیات سازمان یافته اشراف قریش با هدف گم کردن عامل قتل و مسئول ترور، در لیله‌المبیت و با هدف قتل پیامبر اکرم دانسته است. وی همچنین، «خوارج» را سازمان‌یافته‌ترین تشکیلات تروریستی صدر اسلام معرفی می‌کند.

درباره ترور و تروریسم در ایران بعد از اسلام نیز مباحث فراوان و قابل تاملی مطرح شده که در مجموع، گسترده‌ترین و جدی‌ترین عملیات‌های تروریستی سازمان یافته، به فداییان اسماعیلی به رهبری حسن صباح نسبت داده شده است.

ادامه این بخش به تاریخ معاصر و سال‌های حکومت پهلوی تا انقلاب اسلامی می‌پردازد و البته به سازمان‌های تروریستی بعد از انقلاب نظیر فداییان خلق، گروه فرقان، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و... و عملیات‌های مهم آنها اشاره شده است.

بخش دوم کتاب که «نظریه فداکاری در انقلاب اسلامی» نام گرفته را می‌توان تنه و شاکله اصلی کتاب نامید. در این بخش، نویسنده از دید خود به تعریف و تقسیم‌بندی حامیان انقلاب اسلامی در گروه‌های حامیان فداکار، حامیان معتقد، حامیان متقاعد، حامیان فداکار متوقع، حامیان مجبور، حامیان فعال و حامیان عادی دست زده که در نوع خود جالب و قابل تامل است.

توکلی همچنین مخالفان انقلاب را به سه دسته مخالفان عادی، فعال و فداکار قابل تقسیم می‌داند و شاید این اولین درجه‌بندی حامیان و مخالفان انقلاب اسلامی است که رسماً صورت گرفته است.

هدف نویسنده از این بخش و از مباحث خود این است که بگوید هر خشونت سیاسی را نمی‌توان با نام تروریسم محکوم کرد. چرا که گاه خشونت سیاسی در راستای دفاع از ملت و مردم و به منظور مبارزه با ظلم و تجاوز و غارتگری است و در این صورت کسانی که دست به چنین فداکاری خشنی می‌زنند، در جامعه خود به عنوان قهرمانان ملی شناخته شده و مورد احترام واقع می‌شوند.

توکلی می‌خواهد بین دو موضوع تروریسم ظالمانه و فداکاری در راه اعتقاد صحیح تفکیک ایجاد کند و با تبیین انقلاب اسلامی و تقسیم‌بندی حامیان و مخالفان آن، به نوعی انگ تروریسم را از دامان حامیان فداکار انقلاب پاک سازد.

به نظرم مباحث طرح شده در این بخش حاوی نکات ارزشمند و قابل استفاده برای تحلیل‌ها و شناخت جریانات موافق و مخالف انقلاب اسلامی است که می‌تواند مورد توجه فعالان فرهنگی و سیاسی و تحلیل‌گران مسائل روز جمهوری اسلامی در عرصه داخلی و خارجی واقع شود.

نکته دیگر این‌که توکلی در بحثی با عنوان «سیاست خارجی آمریکا و رویکردهای مبارزه با انقلاب اسلامی» (صفحه106 تا 113) تحلیلی جامع و موجز از نحوه و استراتژی آمریکا در مقابله با انقلاب اسلامی به دست می‌دهد که حائز اهمیت است.

یکی از فرازهای قابل تامل از متن کتاب:

«انتخاب ترور شهید مطهری و قرنی نشان می‌دهد که چگونه ایالات متحده توسط عامل خود، یعنی فرقان، توانست انقلاب اسلامی را به طور جدی در دو جبهه دفاع و اندیشه کنْد و بی‌فرمانده نماید و تئوری برژینسکی و کرین برینتون را تاحدود زیادی به مرحله اجرا در آورد.» (صفحه 114)

کتاب دو نظریه تروریسم و فداکاری در ایران را انتشارات سوره مهر در 253 صفحه منتشر کرده است.

,,,,