جامی از زلال کوثر

پیرامون شخصیت وجودی و مقام معنوی حضرت فاطمه‌ی زهرا(سلام الله علیها) کتاب‌های زیادی نوشته شده و محققان و دین‌پژوهشان وعلمای اهل قلم، هرکدام به سهم خود در تبیین شخصیت حضرت صدیقه طاهره کتابی منتشر کرده‌اند.

یکی از کتاب‌های نسبتاً جامع و تحلیلی درباره مقام معنوی و شخصیت الهی حضرت زهرا(س) کتاب «جامی از زلال کوثر» است.

کتاب «جامی از زلال کوثر» اثری است از آیت الله محمدتقی مصباح یزدی که توسط انتشارات موسسه آموزشی امام خمینی(ره) منتشر شده است.

آیت الله مصباح یزدی در این کتاب، گوشه‌ای از جمال و کمال وجود بی‌همتای حضرت زهرا(س) را به گونه‌ای عارفانه، معنوی و تحلیلی معرفی می‌کند.

این کتاب در 5 بخش اصلی نوشته شده که جلوه‌ای از جمال فاطمه، رسالت مجالس ذکر اهل بیت، اسوه پذیری از سیره فاطمی، جلوه‌هایی زیبا از سیره فاطمی و حماسه فاطمی و عبرت‌های آن، عناوین بخش‌های کتاب را تشکیل می‌دهد.

در این کتاب ارزشمند، جایگاه حضرت فاطمه(س) در عرش خدا و در کلام رسول خدا صلی الله علیه وآله تبیین می‌شود و حضرت را به عنوان پرتوی از نور احمدی معرفی و رتبه وجودی ایشان را در پیشگاه ساکنان آسمان‌ها تصویر می‌کند.

همچنین در فصلی جامع، با اشاره به اهمیت اسوه پذیری، انواع و آفت‌های آن، الگوگیری را از چشم انداز قرآن شرح داده و شیوه اسوه پذیری از سیره فاطمی را بیان می‌کند.

علامه مصباح هم چنین در ادامه و در فصلی مشروح، جلوه هایی زیبا از سیره حضرت فاطمه را درگاه بندگی و در نهاد خانواده بر می‌شمارند.

در  صفحه 102 از این بخش می‌خوانیم:

«عبادت فاطمه، از لحاظ کیفیت معنوی، آن چنان بی‌مانند است که درخشندگی نور آن باعث حیرت و لذت ملائک مقرب الاهی می‌گردد، تا آنجا که هفتاد هزار فرشته از فرشتگان مقرب الاهی، جملگی بر او سلام و تحیت می‌فرستند. آن بانوی بی‌همتا همچنین کاملترین اسوه و الگوی حیا، عفت و حجاب نیز هست و چنان حجب، حیا و عفاف را سرلوحه رفتار خویش ساخته که از همه نامحرمان و حتی از مردان نابینا نیز پوشیده و مستور است.»

ایشان با بیان پیشینه و فرجام باغ فدک، راز قیام بزرگ حضرت زهرا سلام الله علیها را در مقابل غاصبان فدک موشکافی کرده و حماسه حضرت فاطمه در این ماجرا را تشریح و تحلیل می‌کنند.

در بخشی از کتاب در این باره نوشته شده:

«فاطمه، شیداترین پروانه شمع امامت بود؛ پروانه‌ای که با سوختن خویش به همگان آموخت که امام بر حق، چونان کعبه است؛ کعبه‌ای که مردم باید بر گردش طواف کنند. حضرت فاطمه بود که عاشقانه‌ترین پاسداشت را از حریم امامت روا داشت، یگانه‌ترین اسوه‌دهی را در همرهی با ولایت ادا ساخت، همو که پهلویش شکست و در خون نشست؛ ولی لحظه‌ای از یاوری ولی امر خویش از پای ننشست و همو که با فریادهای جان‌سوز خویش، زیباترین و ماناترین شعار ولایت‌مداری را در گوش جان پیروان خویش طنین انداز ساخت. خدمت فاطمه به عالم هستی، قابل هیچ وصفی نیست. اگر زهرا و آن خطبه‌های هدایت گونه‌اش نبود، امروز نیز ما باور نمی‌کردیم که حق با علی بوده است. این فاطمه بود که امامت را حیاتی دیگر بخشید، رسالت را مایه ثمر گردید و خلقت را به هدف نزدیک تر کرد».

کتاب «جامی از زلال کوثر» اثری از آیت الله محمدتقی مصباح یزدی است که انتشارات موسسه امام خمینی(ره) آن را در 224 صفحه منتشر کرده است. امیدوارم مطالعه این کتاب، گامی برای شناخت شخصیت و مقام حضرت زهرا(س) باشد.

نگاهی به سه کاهن قیصری

سبک داستان‌نویسی محید قیصری خاص است. سوژه‌هایش جالب است و تکراری نیست. درگیرت می‌کند و در داستان غرقت می‌کند. هم رمان‌هایش اینجوری است و هم داستان‌های کوتاهش.

قیصری که ظرفیتش را صرف در دفاع مقدس و جنگ کرده بود، با رمان «شماس شامی» نوع دیگری از سبک داستانی را تجربه کرد که اتفاقاً مورد اقبال هم واقع شد. در شماس شامی، هنر قیصری این بود که سوژه‌ای به نظر کم اهمیت و کوچک را «کشف» کرد و بعد از زاویه‌ای متفاوت و با روایتی خارجی، به ماجرای عاشورا و امام حسین(ع) نگریست.

بعد از شماس شامی، داستان بلند «سه کاهن» نیز بر همان منوال و سبک نوشته شد. باز هم یک قطعه به ظاهر کوچک در زندگی پیامبر اکرم(ص) «کشف» کرد و با هنر نویسندگی و تخیل خود، آن را پرداخت و به یک داستان بلند تبدیلش کرد.

سه کاهن ماجرای تلاش کاهنان یهودی برای تسخیر حضرت محمد(ص) در کودکی است تا او را که می‌دانند قرار است در آینده کائنات را به تسخیر خود در آورد، به نفع خود تربیت کنند و یا حداقل از زوال دین و آیین خود به دست او خودداری کنند.

شاید برای اولین بار در کتاب تحلیلی «تبار انحراف» ماجرای تلاش کاهنان یهودی برای ترور پدر پیامبر و خود پیامبر به صورت تحلیی و مستند و به زبان مخاطب امروزی مطرح شد. اگرچه قیصری در ابتدای کتابش می‌گوید منبع سوژه خود را کتاب «منتهی الآمال» شیخ عباس قمی به او داده، اما محتمل است که تحقیقاتش را در کتاب تبار انحراف انجام داده باشد.

کاهنان که هستند؟!

عموماً چند ایراد به سه کاهن قیصری وارد می‌شود، یکی این است که هیچ جای داستان اشاره ای به یهودی بودن کاهنان نمی‌کند! چرا؟! مگر در تاریخ مسلم نیست که کاهنان یهود برای پیامبر و پدرشان نقشه‌های ترور و ربایش ترتیب داده بودند؟

دیگر اینکه چرا پیامبر در طول داستان حرف نمی‌زند؟

علتش شاید این باشد:

سه کاهن؛ داستان محمد(ص) یا حلیمه؟!

داستان قیصری را نمی‌توان داستان کودکی پیامبر اسلام دانست. سه کاهن داستان حلیمه است، نه داستان محمد!

مضمون این داستان عشق و محبت مادری حلیمه به کودکی است که او را متفاوت با سایر کودکان و حتی فررندان واقعی خویش می‌داند.

حلیمه از ابتدایی که دایگی محمد را پذیرفته، متوجه شده که این کودک، کودکی خاص است. هر چه کودک بزرگ تر شده، حلیمه هم شگفتی‌هایی پیرامون او دیده که جرات بازگویی نزد دیگران را ندارد و آنها را به عنوان رازی بین خود و محمد نگاه داشته است.

بارها هم متوجه سوءقصد به کودک شده و هر بار جانش به لب آمده تا خطر از محمد دور شده است.

حال با کاهنانی مواجه شده که قصد بردن او را دارند و تصور جدایی‌اش از محمد برای او غیرقابل تحمل است. شاید یکی از دلایل حب و علاقه شدید حلیمه به محمد، امانت بودن او باشد، اما مهمتر از این، پیوند عاطفی و روح زلالی است که در محمد دیده و می‌داند فقط اوست که می‌تواند صحنه‌ها و پدیده‌های خارق‌العاده و آسمانی پیرامون کودک را ببیند و درک کند.

حلیمه در راه حفظ و نگهداری از محمد، حتی برخلاف سنت‌های قبیله‌ای اعراب، رو در روی شوهرش هم می‌ایستد و بدون اجازه او از قبیله فرار می‌کند.

خلاصه اینکه اگر اشاره‌ای دقیق به ماهیت کاهنان و نیت اصلی آنها نمی‌شود و یا پیامبر در داستان سخنی نمی‌گوید، به این علت است که داستان، داستان آنها نیست، روایت عشق و علاقه مادری به فرزندی آسمانی است.

قلم قیصری شیواست. به دل می‌نشیند. در سه کاهن ضرباهنگ تندی را در پیش می‌گیرد تا احتمالاً هیجان اتفاقات به خواننده منتقل شود.

اما معلوم نیست چرا برخی واژه‌ها را از خودش درآورده؟ مثلاً جایی می‌نویسد: «می‌مَزَد» یعنی مزه می‌کند! یا مثلاً جمله را سخت می‌کند و می‌گوید «از مرکوبش پیاده شد»!

سه کاهن به یک دلیل چندان برایم جذاب نبود و آن اینکه سوژه و پایان اتفاق را از قبل می‌دانستم و ماجرای کاهنان را هم خوانده و هم در بخشی از آن را در فیلم سینمایی «محمد(ص)» دیده بودم. لذا از ابتدای داستان تعلیقی برایم به وجود نیامد. اما مطمئن هستم برای دیگرانی که مانند من نیستند، تعلیق‌های فراوان قیصری به وجدشان خواهد آورد.

سه کاهن مجید قیصری را انتشارات عصر داستان با قیمتی نه چندان زیاد منتشر کرده است.

رهبر دارالعباده؛ تصویری واقعی و دورنمایی جذاب از شهید صدوقی

جام جم- احسان عابدی^*: انقلاب اسلامی ایران چنان عظمتی در درون و برون خود دارد که شعاع انوار آن به هر سمت و سویی پراکنده شده است و از هر طرف که به این واقعه بزرگ قرن بیستم بنگریم، دری برای ورود به یک مبحث مهم و قابل تامل به روی ما باز می‌شود.

سیره و زندگی رهبران و پیش‌قراولان انقلاب اسلامی یکی از عرصه‌های مهم و پر راز و رمزی است که گاه می‌توان دلایل پیروزی و ماندگاری انقلاب را در دل آن جستجو کرد. البته که موفقیت انقلاب اسلامی و ایجاد آن را نمی‌توان قائم به اشخاص دانست، اما سیره و رفتار بصیرت‌گونه برخی از رهبران موثر در انقلاب، در جریان و روند حرکت نهضت تاثیرات به سزائی گذاشته است.

به جز زندگی و رفتارهای خاص رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی(ره)، اشخاص دیگری نیز ذیل رهبری ایشان به هدایت‌گری انقلاب پرداخته‌اند که آشنایی با زندگانی و سیره آنها کمک شایانی به تحلیل انقلاب اسلامی خواهد کرد.

شهید صدوقی در آیینه کتاب

شهید آیت‌الله محمد صدوقی از جمله نزدیکان به امام خمینی(ره) و هدایت‌گران موثر انقلاب بودند که شخصیت و منش خاص ایشان، محبوبیت و مقبولیت کم‌نظیری در بین انقلابی‌ها ایجاد کرده بود و اگرچه جنبه‌های حضور ایشان در استان یزد پر رنگ‌ شده، اما نقش موثر ایشان در روند انقلاب اسلامی و فرا تر از محدوده استان یزد قابل تامل و تدقیق است.

تا کنون بیش از 10 عنوان کتاب و شمار زیادی مقاله درباره شخصیت شهید صدوقی به نگارش درآمده که هرکدام با ادبیاتی خاص و با نگاه و رویکردی متفاوت به بررسی و ثبت تصویر از ایشان پرداخته‌اند. بخشی از این کتاب‌ها تحقیقی و مستند به اسناد ساواک است که بیشتر مورد استفاده محققان و علاقه‌مندان به پژوهش‌های تاریخی قرار می‌گیرد.

اما آنچه که در کنار آثار پژوهشی مهم به نظر می‌آید، کتاب‎‌هایی است که علاوه بر مستند بودن، قابل استفاده و قابل درک برای عموم مردم باشد. صرف اینکه مؤلفی زندگی‌نامه شهید صدوقی و یا هر شخصیت دیگری را با ادبیاتی تحقیقی و به صورت انشائی تهیه کند، اگرچه کار قابل تقدیری است، اما عامه مردم معمولاً ارتباط چندانی نمی‌توانند با این آثار برقرار کنند. هنر نویسندگان این است که از دل مستندات، خاطرات و آنچه که از یک شخصیت مهم بر جا مانده، با ادبیات و زبانی پرداخته شده برای فهم عموم مردم اثری گردآورند که تصویری دقیق و قابل لمس برای مخاطب ترسیم کند.

کتاب تازه منتشر شده‌ی «رهبر دارالعباده» با چنین انگیزه‌ای تدوین شده که در نوع خود درباره شهید صدوقی منحصر به فرد است. این کتاب به همت محمدعلی جعفری تالیف و در سال 94 توسط نشر خط‌شکنان انتشار یافته است.

رهبر دارالعباده چه می خواهد؟

مؤلف در بخشی از مقدمه خود نوشته است: «دل‌خواهم این بود تا تصویر این مرد را چنان واضح بسازم که دیدنش روشنا باشد در سبک زندگی ما.» یعنی هدف، ترسیم الگویی از شهید صدوقی برای سبک زندگی مخاطب است، اما چقدر این هدف محقق شده است؟!

روش کار در کتاب «رهبر دارالعباده»، کوتاه‌نگاری‌های پیوسته از خاطرات و مستندات شهید صدوقی به انضمام تصاویر ایشان است. این کوتاه‌نگاری‌ها گاه به دو سطر تمام می‌شود و گاه یک صفحه را به خود اختصاص می‌دهد. زبان کتاب، صمیمی و بدون تکلف است و مخاطب به خوبی می‌تواند در هر بخش با شخصیت شهید صدوقی ارتباط برقرار کند.

نکته قابل تحسین در نگارش کتاب این است که بیشتر متون، خواننده را به تفکری هرچند کوتاه وا می‌دارد و او را برای لحظه‌ای هم که شده درگیر رفتار شهید صدوقی می‌کند. به عنوان مثال در صفحه 63 می‌خوانیم:

«دکتر شیبانی، مهندس بازرگان و دکتر سحابی آمده بودند یزد. از آقای صدوقی پرسیدند:

• در حالی که شاه ارتش قوی و سلاح دارد، چطور مبارزه کنیم؟
• با همان نیرویی که موسی با فرعون و ابراهیم با نمرود جنگید.»

در این نوشته کوتاه، مخاطب هم به قدرت استدلال و اتکای شهید صدوقی به نصرت الهی پی می‌برد و هم یکی از گره‌های فکری مبارزات زمان انقلاب برایش باز می‌شود که مبارزان چگونه با دست خالی و با ایمان به یاری خداوند، رژیم شاه را از پا درآوردند. علاوه بر این، تفاوت دیدگاه دو طیف فکری موثر در انقلاب اسلامی مشخص می‌شود و...

نکته دیگری که کتاب «رهبر دارالعباده» در شخصیت شهید صدوقی برجسته کرده است، صراحت و شجاعت شهید در مبارزه و مقابله با رژیم شاه است. خصوصیتی که البته از قدیم تاکنون درباره ایشان نقل و روایت شده، اما شاید در این کتاب به گونه‌ای خاص و ویژه‌تر پرداخته شده است.[1]

اما مؤلف کتاب چقدر در تحقق هدف خود، یعنی ترسیم الگوی سبک زندگی برای مخاطب موفق بوده است؟ چند درصد از محتوای کتاب بیان کننده سبک زندگی شهید صدوقی است؟

اساساً شخصیت شهید صدوقی و سیره ایشان به عنوان یکی از رهبران انقلاب، می‌تواند الگوی خوبی برای فعالان فرهنگی، اجتماعی و سیاسی باشد. اما این شخصیت خاص چقدر می‌تواند الگوی سبک زندگی مردم عامه هم باشد؟ و اگر الگو هست، در این کتاب به چه میزان خصوصیات الگویی ایشان برای سبک زندگی مردم عامه پرداخته شده است؟

عمده مطالب کتاب رهبر دارالعباده، سیره شهید صدوقی در مبارزات انقلابی و سیاسی است و مقدار اندکی نیز مطالب مرتبط با سبک زندگی شخصی ایشان دیده می‌شود. بنا بر این، اگر آن‌گونه که مؤلف اشاره کرده، هدف کتاب ترسیم یک الگو برای سبک زندگی باشد، این الگو برای خواص جامعه است و عامه مردم را بهره چندانی از آن نیست. هدف برای خواص تحقق یافته، اما برای عوام خیر! مگر اینکه منظور نویسنده از «ما» طیف خاصی از جامعه بوده باشد.

چند نکته از کتاب

اما نکات و ابهاماتی نیز درباره ساختار و نگارش کتاب به نظر می‌رسد که به صورت خلاصه مطرح می‌شود:

-اگرچه هدف مؤلف تاریخ‌نگاری نبوده، اما اشاره به تاریخ و زمان وقوع برخی اتفاقات برای خواننده‌ ضروری است. برای مثال، در صفحه 6، سال مهاجرت به اصفهان و بازگشت از آنجا، در صفحه 9، سالی که به قم رفت، در صفحه 20، تاریخ سخنرانی و...

- پرش‌های زمانی روایات نیز به یک‌باره و گاه ابهام آفرین است. مثلاً در اولین قطعه در صفحه 6 نوشته شده «از نوادگان شیخ صدوق بود» و در قطعه بعدی نوشته «بیست ساله شده بود». یا صحبت از بازگشت شهید صدوقی از اصفهان به یزد است که بلافاصله سخن از حضورش در قم به میان می‌آید. مگر اینکه واقعاً اطلاعاتی از این دوره‌های زمانی موجود نباشد.

علاوه بر این، در یک مورد توالی زمانی نیز رعایت نشده که گمان نگارنده این سطور بر اشتباه در صفحه‌آرائی است. آنجا که صحبت از سال 41 و انجمن‌های ایالتی و ولایتی است، ناگهان در صفحه بعد با تاریخ «سیزده محرم 57» مواجه می‌شویم. مطالب صفحه بعد (صفحه 25) هم ظاهراً مربوط به سال‌های پیروزی انقلاب است، اما در صفحه بعد مجدداً مباحثی مربوط به سال 42 و تبعید امام خمینی(ره) نوشته شده است.

-روال کتاب بر این است که مرجع نقل قول‌ها و خاطرات درج نشود و به صورتی مطالب مطرح شود که اصالت با موضوع باشد نه گوینده. اما برخی موارد، ناگزیر نیاز به ذکر مرجع و منبع دارد و اگرچه منابع در پایان به صورت کلی درج شده، با این حال می‌توانست در پانویس صفحه و یا با ارجاع به پایان کتاب مشخص شود. به عنوان مثال صفحات 9، 16، 17، 29 و...

- به نظر می‌رسد برخی خاطرات اهمیت چندانی برای درج در کتاب نداشته است. مثلاً در صفحه 65 می‌خوانیم: «اگر بین سخنرانی چیزی یادش می‌آمد از پشت بلندگو صدایمان می‌زد. باید از بین مردم خودمان را می‌رساندیم کنار منبر. حرفش را به ما می‌گفت و دوباره سخنرانی را ادامه می‌داد.»

موارد دیگری هم مثل گزارش ساواک از نامه شخصی از اتریش به شهید صدوقی(صفحه33)، خاطره‌ای بدون نام درباره نامه‌نگاری یک دانشجو با شهید(صفحه29) چندان حائز اهمیت به نظر نمی‌رسند.

از سوی دیگر، خاطرات مشهور دیگری مثل حضور ایشان در منطقه زلزله‌زده طبس، جریان نام‌گذاری میدان مجاهدین، تعویق زمان نماز جماعت ماه رمضان مسجد حظیره برای مقابله با توطئه رژیم پهلوی و... در کتاب ذکر نشده است.

-هرچقدر صفحه‌آرائی و طرح جلد کتاب جالب و زیباست، اما قطع خشتی کتاب چندان جذاب به نظر نمی‌رسد. شاید علت کوچکی قطع کتاب به کم بودن متن بستگی داشته باشد.

البته مواردی از این دست قطعاً از ارزش کتاب نمی‌کاهد و صرفاً نقدی است بر ساختار کتاب که شاید در چاپ‌های بعدی مورد توجه نویسنده و ناشر قرار گیرد.

در مجموع باید اذعان کرد که کتاب «رهبر دارالعباده» تصویری خوب و واقعی و دورنمایی جذاب از شخصیت شهید صدوقی به مخاطب نشان می‌دهد. البته ذکر این نکته هم لازم است که سال‌ها قبل از این، کتاب «روزی خواهم خفت؛ برای همیشه» توسط شمسی خسروی و انتشارات سوره مهر منتشر شده که آن کتاب نیز با یک روایت داستانی جذاب، زندگی شهید صدوقی را به نگارش در آورده که آن کتاب نیز ارزش ادبی و تاریخی خوبی دارد و تصویری مفصل‌تر و همراه با رویدادهای مهم انقلاب اسلامی در یزد برای مخاطب عرضه می‌کند. حتی به نظر می‌رسد نوع پرداخت آن کتاب و داستانی بودن روایت آن به مراتب جذاب‌تر از کتاب «رهبر دارالعباده» است.

کتاب «رهبر دارالعباده» منبع خوبی برای آشنایی نسل جوانی است که شهید محراب، حضرت آیت‌الله صدوقی را ندیده‌اند و ذهنیت‌شان از این مرد با بصیرت، نام‌هایی بر خیابان‌ها و کوچه‌ها و میادین و... است. البته که خواص و فعالان فرهنگی و اجتماعی نیز می‌توانند الگوی مناسبی از شهید صدوقی در این کتاب بیابند.
 

*-کارشناس منابع اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان یزد

 

---

_[1] -رهبر معظم انقلاب درباره شجاعت شهید صدوقی فرموده‌اند: «از جمله خصوصیات مرحوم آیت‌الله صدوقی که ایشان را در حرکات انقلابی به صورت فرد مؤثری در می‌آورد، شجاعت آن مرد بود.»

قفسه بصیرت

پس از فتنه بزرگ‌سال ۸۸ برخی از نویسندگان و محققان دست به نگارش کتاب‌هایی زدند که در ابعاد مختلف و از جنبه‌های گوناگون، فتنه و حوادث سال ۸۸ را ثبت و تحلیل کند. مجموع این کتاب‌ها به چند دسته کلی قابل‌تقسیم است. در این نوشتار، سعی می‌شود مهم‌ترین کتاب‌هایی که درباره فتنه منتشرشده به تفکیک موضوع معرفی گردد.

الف- سخنان رهبر انقلاب و فتنه ۸۸

بیانات راهگشای رهبر معظم انقلاب در ایام فتنه و پس‌ازآن، موضوع چندین عنوان کتاب درباره فتنه شد. از مهم‌ترین این کتاب‌ها می‌توان عناوین زیر را نام برد:

۱- «کالبدشکافی فتنه هشتادوهشت»: نمودار درختی بیانات رهبر معظم انقلاب در مورد حوادث قبل و بعد از انتخابات دهم ریاست جمهوری است که برای مرور گذرا و کلی بسیار مناسب است. این کتاب از سوی موسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی و دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی منتشر شده است.

۲- «نقشه‌ی راه»: در این کتاب ۸۸ قطعه از بیانات مقام معظم رهبری درباره‌ی نقش بصیرت در فتنه ۸۸ مطرح‌شده که محمدمهدی کوثری آن را تألیف و مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر کرده است.

۳- «وظایف در شرایط فتنه»: این کتاب شامل ۲۲۰ وظیفه‌ی تصریحی و ۸۷ وظیفه‌ی استنباطی در رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی است که متناظر با فتنه باید مدنظر اهل بصیرت باشد.تهیه‌کننده و ناشر این کتاب موسسه فرهنگی هنری قدر ولایت است.

۴- «نقشه نقش بر آب»: این کتاب توسط دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای منتشر شده و مروری بر بیانات رهبر معظم انقلاب در فتنه ۸۸ است.

ب- فتنه

۵- «موج فتنه؛ از جمل تا جنگ نرم»: این کتاب با تکیه و تأکید بر سخن و سیره امام علی (ع) ابعاد گوناگون بحث فتنه را به اختصار می‌کاود، از منابع مفید در موضوع فتنه شناسی و جنگ نرم است و یکی از کتاب‌هایی است که بارها تجدید چاپ شده است. مؤلف کتاب احمد حسین شریفی و انتشارات کانون اندیشه جوان آن را منتشر کرده است.

‏۶- «نظریه فتنه»: در این کتاب روح‌الله حسینیان چارچوبی نظری راجع به فتنه مطرح کرده و با بررسی فتنه‌های صدر اسلام و فتنه سال ۸۸ تلفیقی تحقیقی درباره نظریه فتنه از بعد دینی و سیاسی بیان کرده است. ناشر کتاب نظریه فتنه مرکز اسناد انقلاب اسلامی است.

۷- «تیغ دو دم: نگاهی تاریخی-تحلیلی به فتنه از صدر اسلام تا روزگار معاصر»: این کتاب مجموعه مقالاتی درزمینهٔ سیره پیامبر اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع) در مواجهه با فتنه و فتنه‌گران است که با توجه به برخی از حوادث صدر اسلام نوشته شده است. مولف آن مهدی همازاده‌ابیانه و ناشرش دفتر نشر معارف است.

ج- وقایع انتخابات و اسناد

۸- «روزشمار ۸ ماه نبرد مقدس»: این کتاب ارزشمند مجموعه حوادث دوم خرداد ۸۸ تا بهمن ۸۸ را بر اساس اخبار خبرگزاری‌های انقلابی و ضدانقلاب تدوین کرده و درواقع تاریخ ۸ ماه حوادث مختلف فتنه را ثبت و ضبط کرده است. تدوین این کتاب به عهده امیرحسین ثابتی بوده و مرکز اسناد انقلاب اسلامی آن را منتشر کرده است.

۹- «مطالبات غیرقانونی»: این کتاب با موشکافی رخدادهای قبل و بعد از انتخابات سال ۸۸، طرح جالبی ازآنچه رخ داد را ارائه می‌کند. بررسی وقایع قبل از انتخابات از دوران اصلاحات و وقایع مربوط به ۱۸ تیر آغاز می‌شود و تا دوران انتخابات استمرار می‌یابد. کتاب مطالبات غیرقانونی را نیز موسسه فرهنگی هنری قدر ولایت روانه بازار کرده است.

۱۰- «شنبه پس از انتخابات»: این کتاب به روزشمار سخنان و مواضع نامزدها درباره قانون‌گرایی و میزان پایبندی آن‌ها به این صحبت‌ها، قبل و پس از انتخابات پرداخته و منبع خوبی برای آشنایی با تناقض‌های فتنه گون قول و فعل نامزدهای شکست‌خورده انتخابات است. محمد سعید کاوه این کتاب را تألیف و مرکز اسناد انقلاب اسلامی‏ آن را ‏چاپ کرده است.

د- تحلیل گفتمان وقایع سال ۸۸

۱۱- «جامعه‌شناسی ۲۲ خرداد»: این کتاب که نوشته پرویز امینی است، تحلیل جامعی را از حوادث، تهدیدها و فرصت‌های سال ۸۸ در قالب محتوای جامعه‌شناسی سیاسی ارائه می‌دهد و منبع مناسبی برای تحلیل جامعه‌شناسانه فتنه برای فعالان فرهنگی است. ناشر این کتاب، فرهنگ اندیشه است.

۱۲- «شورش اشرافیت بر جمهوریت»: این کتاب تلاش دارد ریشه‌های ایدئولوژیک، سیاسی و اجتماعی حوادث پس از انتخابات را بررسی کند و یکی از جدی‌ترین کتاب‌هایی است که در دوران پس از انتخابات دست به تحلیل وقایع بر اساس تئوری‌های علوم انسانی و روش‌شناسی تحلیل گفتمان زده است. نویسنده این کتاب حمیدرضا اسماعیلی است.

۱۳- «کالبدشکافی فرهنگی فتنه ۸۸»: حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید محمدمهدی میرباقری ازجمله اساتید گفتمانی جبهه فرهنگی انقلاب است که تحلیل‌های خود از فتنه را با رویکردی فرهنگی در کتاب کالبدشکافی فرهنگی فتنه ۸۸ مطرح نموده و به تحلیل وقایع، علت‌یابی و ثمرات آن‌ها در قالب این کتاب پرداخته است. موسسه کتاب فردا ناشر این کتاب ارزشمند است.

هـ- ادبیات و طنز

۱۴- «مسئله بیست و دوم خرداد نبود، مسئله بیست و دوم بهمن بود»: مجموعه اشعار شاعران انقلابی مانند علی معلم دامغانی، علی‌رضا قزوه، مرتضی امیری اسفندقه و… درباره فتنه سال ۸۸ که توسط علی‌محمد مؤدب و کاظم رستمی گزینش شده است. دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی ناشر این کتاب است.

۱۵- «جنبش سبز مخملی»: این مجموعه طنز تلاشی است برای به تصویر کشیدن فعالیت عده‌ای برای اجرای ۱۹۸ دستور انقلاب مخملی که از سوی پدر کودتاچیان مخملی در جهان یعنی جین شارپ صادر شده است. کاریکاتورهای کتاب اثر مازیار بیژنی است که نوشته‌های حسین قدیانی آن‌ها را همراهی می‌کند.

۱۶-«نه ده»: حسین قدیانی یکی از نویسندگانی بود که در ایام فتنه با قلم توانای خود به نگارش متون انقلابی و جذاب درباره فتنه و فتنه گران می‌پرداخت و مورد استقبال عجیب مردم واقع می‌شد. مجموعه/دل نوشته‌های وی درباره فتنه و حماسه نهم دی در قالب کتاب «نه ده» منتشر شده است.

۱۷- «آرکیو ۸۸»: عنوان کتاب دیگری است از حسین قدیانی که به‌مرور فتنه به زبان طنز می‌پردازد. این کتاب نیز موردتوجه علاقه‌مندان به ادبیات طنز انقلابی قرار گرفت.

۱۸- «عاشورای اغتشاش»: این کتاب دربردارنده مجموعه ۳۲ داستانک و داستان کوتاه برگزیده آثار جشنواره داستان فتنه ۸۸ است که توسط رحیم مخدومی جمع‌آوری و انتشارات رسول آفتاب آن را منتشر و روانه بازار کتاب کرده است.

* منتشر شده در ویژه نامه یزد روزنامه جام جم

در محضر علامه طباطبایی

علامه طباطبایی از جمله علما و عرفای نامی قرن معاصر است که سرچشمه خدمات علمی شایانی برای حوزه‌های علمیه وقت بود و در تربیت شاگردانی دانشمند، عارف و فیلسوف، تلاش بسیاری کرد و مبانی اعتقادی و فسلفی دین اسلام را به زبانی دیگر طرح و تبیین کرد.

تفسیر ماندگار «المیزان» شاید معروف‌ترین اثری است که مردم ما از ایشان به یاد دارند و می‌شناسند. و چقدر این تفسیر مورد استفاده عموم مسلمین قرار گرفت، می‌گیرد و خواهد گرفت!

درباره زندگانی علامه طباطبایی، مختصر کتاب‌هایی نوشته شده اما برای آشنایی با علم و دانش و فضل و کمال این استاد برحسته، خوانش کتاب «در محضر علامه طباطبایی» راهنمای خوبی است.

کتاب «در محضر علامه طباطبایی» عنوان کتابی است که حاوی 727 پرسش شاگردان و طلاب جوان از علامه طباطبایی است که طی آن پاسخ‌های عالمانه علامه به صورت شیوا نوشته شده است. 

کار تدوین این کتاب بر عهده محمدحسین رخشاد بوده است. این کتاب ماحصل مدت‌ها حضور این نویسنده و جمعی از طلاب در جلسه پرسش و پاسخ با علامه طباطبایی در روزهای پنجشنبه و جمعه است.

در این کتاب 727 پرسش مطرح شده و استاد به تمام پرسش‌ها پاسخ کامل داده است. سادگی و رسایی  و استناد به آیات قرآن از ویژگی‌های اصلی این کتاب است که استاد در هنگام پاسخ دادن به سوالات از آنها استفاده کرده است.

 سوالات مطرح شده از توحید و خداشناسی آغاز می‌شود و موضوعات مختلفی چون آفرینش جهان، جبر، اختیار، مرگ و عالم برزخ و معاد، مباحث اخلاقی- عرفانی و قرآنی را شامل می‌شود، که در یک کلام می توان این کتاب را به یک دائره المعارف کوچک در زمینه پاسخ‌گویی به شبهات دینی دانست.

 کتاب در محضر علامه طباطبایی تالیف محمدحسین رخشاد، توسط موسسه فرهنگی سماء در 484 صفحه انتشار یافته و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

کتاب های عاشورایی

قریب به 1400 سال از قیام جاودانه حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السلام) علیه دستگاه طاغوتی امویان می‌گذرد. قیامی که به واسطه خون پاک و به ناحق ریخته سیدالشهداء تاکنون زنده و اثرگذار باقی مانده و حرارتش در رگ و خون شیعیان جریان دارد.

شهادت حسین (علیه السلام) و واقعه کربلا به ذات خود پایدار بوده و هست. در این میان آنچه که حقایق و عبرت‌های انسان‌ساز را نسل به نسل منتقل کرده است، ذکر شفاهی مصائب و مناقب آن حضرت و نیز مکتوباتی است که در این زمینه بوجود آمده است.

این نوشتار سعی دارد اختصاراً به دسته بندی و معرفی برخی از کتاب های تالیف شده پیرامون شخصیت و قیام حضرت اباعبدالله (علیه السلام) بپردازد.

مقاتل
مهمترین کتاب‌های مرتبط با واقعه عاشورا، کتاب‌هایی است که به مقتل معروف است. مقتل‌ها کتاب‌هایی هستند که به شرح واقعه کربلا به صورت مستند می‌پردازند.
از معروف‌ترین و معتبرترین مقتل‌ها می‌توان چنین نام برد:
-    لهوف اثر سید بن طاووس
-    مقتل ابی مخنف نوشته ابی مخنف
-    خصائص الحسینیه تالیف مرحوم شوشتری

-    نفس المهموم اثر شیخ عباس قمی که به فارسی تحت عنوان "در کربلا چه گذشت" ترجمه شده است. همچنین کتابی با عنوان " آه " توسط یاسین حجازی منتشر شده که ترجمه آسان تر و خوانا تری از این کتاب است.

تحلیلی

واقعه کربلا ابعاد گوناگونی دارد که هریک تحلیل و بررسی مفصلی می‌طلبد. بر این اساس متفکرین و اسلام شناسان در طول تاریخ و بخصوص در دهه‌های اخیر کتاب‌هایی با محتوای تبیین و تحلیل چرایی و چگونگی این حادثه جانگداز پرداخته و به بیان عبرت‌ها و انذارهای آن همت نهاده‌اند.

برخی از کتاب‌های مهم این عرصه عبارت اند از:

-    حماسه حسینی تالیف شهید مرتضی مطهری که از معروف ترین کتب در این زمینه است.

-    پس از 50 سال کتابی است از مرحوم سیدجعفر شهیدی که به تحلیل عوامل موثر در انحراف مردم هم عصر امام حسین (علیه السلام) می‌پردازد. منظور از 50 سال، سال های پس از رحلت پیامبر عظیم الشان اسلام است و نویسنده می کوشد تا بی وفایی مدعیان مسلمانی را تنها به فاصله 50 سال از فقدان پیامبرشان نشان دهد.

-    حماسه و عرفان تالیف حضرت آیت الله جوادی آملی است که تعمقی بر این واقعه و ابعاد عرفانی و سیاسی آن دارد.

-    نگاهی نو به جریان عاشورا اثری است که به همت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تدوین و منتشر شده است.

-    عبرت‌های عاشورا تالیف حجت الاسلام والمسلمین سید احمد خاتمی است در بیان عبرت‌ها و درس‌های قیام اباعبدالله الحسین (علیه السلام) که برای نسل کنونی به چاپ رسیده است.

-    جان‌ها فدای دین کتابی است که از چند سخنرانی آیت الله مصباح یزدی برگرفته شده و توسط موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) منتشر شده است.

-    مراقبه‌های عاشورایی اثر مشترک حجج اسلام الهاشمی و میرباقری

-    حسین(علیه السلام)؛ عقل سرخ نیز از سخنرانی‌های استاد حسن رحیم پور ازغدی تدوین و منشتر شده است.

-    آیینه حقیقت نیز به بیان دیدگاه ها و نظرات مرحوم حضرت آیت الله بهجت درباره شخصیت امام حسین (علیه السلام) و قیام او می‌پردازد.

-    فتح خون اثری تحلیلی – ادبی است از شهید سید مرتضی آوینی که با قلمی جذب کننده و طوفانی واقعه کربلا و نگاه عاشورایی امام را ترسیم می‌کند.

فرهنگ نامه ها

به همت برخی محققین در زمینه واقعه کربلا برخی فرهنگنامه‌ها و دانشنامه‌ها نیز به قلم تبع در آمده است. از مهم‌ترین این فرهنگنامه‌ها می‌توان کتاب‌های زیر را برشمرد:

-    دانشنامه امام حسین(علیه السلام) اثر آیت الله محمدی ری شهری که در 14 جلد تدوین و منتشر گردیده است. این دانشنامه یکی از جامع ترین کتب برای پژوهشگران در زمینه امام حسین (علیه السلام) است.

-    فرهنگ سخنان امام حسین (علیه السلام) تالیف محمد دشتی

-    فرهنگ عاشورا اثر جواد محدثی

-    فرهنگ جامع سخنان امام حسین (علیه السلام) نیز تالیف علی مویدی است.

ادبیات (شعر و داستان)

پس از انقلاب اسلامی بسیاری از شاعران و نویسندگان اهل ادب به انتشار مجموعه اشعار و داستان و رمان‌های خود در زمینه واقعه کربلا و نیز ساحت مقدس حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السلام) پرداختند. در عرصه شعر و شاعری، احصای آثار ارادتمندان به اهل بیت (علیهم السلام) کاری بس مشکل است. اما برای نمونه، معروف‌ترین کتاب‌های چاپ شده در این عرصه را می‌توان چنین بر شمرد:

-    من می گویم شما بگریید کاری است از علیرضا قزوه که مجموعه اشعار شاعران ولایی در زمینه عاشوراست.

-    با کاروان نیزه نیز اثر دیگری از علیرضا قزوه است.

-    گوشواره عرش مجموعه اشعار استاد علی موسوی گرمارودی

-    طلسم سنگ مجموعه اشعار حماسی مرحوم سیدحسن حسینی است.

-    طوفان واژه ها نیز اشعار شاعر جوان، سیدحمید برقعی است حاوی شورانگیزترین اشعار وی در زمینه امام حسین و اهل بیت(علیهم السلام)

-    جغرافیای رازها اثر ابوالقاسم حسینجانی

-    عطر عطش از سارا عرفانی

از بین رمان‌ها و داستان‌های با مضمون عاشورایی نیز می‌توان به کتاب@های زیر اشاره کرد:

-    هفت شهر عشق اثر نویسنده پرکار، مهدی خدامیان آرانی است که در 7 قسمت با زبانی فصیح و ادبی به روایت واقعه عاشورا و دلایل قتل امام حسین (علیه السلام) در قالب داستان می‌پردازد.

-    نامیرا رمان ارزشمندی است از محمدصادق کرمیار که هدفش ترسیم بی‌وفایی کوفیان و گمراهی و ضلالت آنها در انتخاب مسیر حقیقت است.

-    سقای آب و ادب داستان زیبایی است از سیدمهدی شجاعی که درباره قمربنی هاشم، حضرت عباس (علیه السلام) نوشته شده است.

-    پدر، عشق و پسر داستان دیگری از سید مهدی شجاعی است که از زبان اسب حضرت علی اکبر (علیه السلام) روایت می‌شود.

-    قصه کربلا نوشته مهدی قزلی که کاری 10 جلدی است در مجلدهای کم حجم.

البته مکتوبات در زمینه واقعه کربلا بسیار است. در زمینه عاشورا کتاب‌های خوبی نیز برای کودکان و نوجوانان نوشته شده است که احصای آنها فرصت دیگری می‌طلبد.

 

**  این مطلب در آذرماه سال 1391 در وبلاگ خاکریزهای کاغذی منتشر شده است.

ژرفای دانش: پژوهشی در زندگانی و سیره امام باقر (ع)

به تازگی کتاب «ژرفای دانش» با موضوع زندگانی و سیره امام باقر(ع) توسط ابوالفضل هادی منش تالیف و منتشر شده است.

کتاب ژرفای دانش، مروری است بر بعضی از حوادث دوران حیات امام محمد باقر(ع) و بیان ابعادی از شخصیت اخلاقی، معنوی و علمی این امام همام.

 در ابتدای کتاب به بررسی ویژگی‌های ظاهری آن امام و نص بر امامت ایشان و نیز خاستگاه تربیتی ایشان در دوران کودکی پرداخته شده است.

همچنین گوشه‌هایی از ویژگی‌های اخلاقی و فردی ایشان در برخورد با اقشار مختلف مردم منعکس گردیده است.

سیره خانوادگی امام محمد باقر و رفتار ایشان با همسر و فرزندان و صمیمت وی با دوستان و خویشاوندان و نیز حضور شکوهمندانه ایشان در اجتماعات مختلف از دیگر مطالب کتاب ژرفای دانش است.

در بخش دیگری از کتاب به بررسی مقام والای علمی امام محمد باقر اشاره شده و تلاش‌های فرهنگی ایشان در هدایت مردم و زدودن انواع خرافات و اجتهاد غلط در آن زمان، مقابله با مکاتب انحرافی و فرقه‌های مختلف و ترویج آموزه‌های دینی را منعکس نموده و موضع‌گیری سیاسی ایشان در قبال حکومت‌های عصر خویش را به تصویر کشیده است.

کتاب ژرفای دانش توسط ابوالفضل هادی منش تالیف و انتشارات بهار دل ها آن را در 160 صفحه و به قیمت 6000 تومان منتشر کرده است.

معرفی کتاب مسائل توسعه جهان اسلام

مولف: دکتر سعید میرترابی

ناشر: دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، 1390

 

بحث از رابطه میان دین و توسعه سال‌هاست مورد توجه صاحب‌نظران مسائل توسعه قرار گرفته و مقالات و کتاب‌هایی نیز در این‌باره منتشر شده است.

یکی از تازه‌ترین پژوهش‌هایی که به بررسی نسبت دین اسلام و توسعه اقتصادی کشورهای اسلامی پرداخته، کتاب «مسائل توسعه جهان اسلام» تالیف دکتر سعید میرترابی است. 

این کتاب، مقدمه، شش فصل و یک نتیجه‌گیری دارد. چارچوب کلی بحث در مقدمه تبیین می‌شود. در این بخش، تاکید شده که بیشتر از بعد جامعه‌شناختی، رابطه میان دین و توسعه اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین به پیشینه مطالعات درباره رابطه دین و توسعه از توماس آکوئیناس تا ماکس وبر، مک للند، برنارد روزن و... اشاره کرده است.

به رسم تمام پژوهش‌ها و تحقیقات علمی، اولین فصل کتاب مربوط به مباحث نظری درباره شیوه پیوند دین و توسعه در جوامع انسانی است و در صدد نشان دادن پیوندهای پیچیده بین دین، تمدن و توسعه چه به لحاظ تاریخی و چه در دنیای امروز برمی‌آید.

علل زوال تمدن اسلام، دیدگاه مکاتب عمده توسعه درباره مسائل توسعه جهان اسلام و دیدگاه‌های اندیشمندان مسلمان در این حوزه از جمله مباحث دیگر این فصل است.

فصل دوم کتاب با عنوان «پیشینه تاریخی و ویژگی‌های امروزی جهان اسلام» به این مباحث مهم می‌پردازد و مجموعه‌ای از داده‌های توصیفی و تاریخی را درباره مختصات جغرافیایی، جمعیتی، اقلیمی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی سرزمین‌های اسلامی به مخاطب عرضه می‌کند. این فصل همچنین با رجوع به سیر تحول رویدادهای چند قرن گذشته در جهان اسلام و به ویژه شیوه تعامل آن با غرب، نشان می‌دهد که بسیاری از مشکلات و مسائل امروز جهان اسلام از این پیشینه متاثر است.

موضوع فصل سوم کتاب، مسائل سیاست در جهان اسلام است. مولف در این فصل تلاش می‌کند الگویی کلان برای فهم ویژگی‌های سیاست در کشورهای اسلامی ارائه کند و در این راه نقش اسلام را در شکل دادن به عناصر سیاست و روابط قدرت در جوامع اسلامی برجسته می‌نماید. به اعتقاد مولف، نقش و حضور و بروز دین در کشورهای اسلامی متفاوت است و از این رو به تفصیل به موارد تفاوت و تشابه سیاست در کشورهای اسلامی می‌پردازد و نشان می‌دهد نقاط اشتراک سیاست در کشورهای اسلامی آن اندازه زیاد است که بتوان از مقوله «سیاست در کشورهای اسلامی» سخن گفت. در واقع اسلام از راه تاثیرگذاری بر قواعد و هنجارهای کلان حوزه قدرت و تولید نمادها و زبان ویژه سیاست، الگوی ویژه‌ای از روابط قدرت در کشورهای اسلامی شکل می‌دهد. اما بحث جالب توجه و مهم این فصل، درباره قرائت‌های متفاوت جوامع اسلامی از نقش اسلام در سیاست و حکومت است و از انقلاب اسلامی ایران در پایان دهه 1970 به عنوان تحولی بزرگ و جریان‌ساز در گسترش آرمان اسلام سیاسی در بین مسلمانان جهان یاد می‌شود.

مسائل توسعه اقتصادی و اجتماعی در کشورهای اسلامی موضوع فصل چهارم کتاب است که طی آن، با به کارگیری مجموعه‌ای از شاخص‌ها و متغیرها، وضعیت کشورهای اسلامی در این عرصه با کشورهای در حال توسعه و پیشرفته جهان به دقت مقایسه می‌شود تا تصویر دقیقی از سطوح توسعه اقتصادی و اجتماعی جهان اسلام به دست داده شود. در این فصل حدود 20 شاخص مختلف در حوزه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مطرح شده و به واسطه آن، تفاوت کشورهای اسلامی از نظر سطوح مختلف توسعه یافتگی نشان داده می‌شود. از جمله مباحث جالب توجه این فصل، مبحث «وضعیت اقتصاد دانش بنیان در کشورهای اسلامی» است که با بررسی چند شاخص مرتبط، موقعیت نامناسب کشورهای اسلامی را در زمینه زیرساخت‌های اقتصاد دانش بنیان به تصویر می‌کشد. در جدولی که در این فصل درج شده، تعداد پژوهشگران به ازای هر یک میلیون نفر در کشورهای اسلامی 649 نفر ذکر شده، در حالی که این نسبت در کشورهای جهان، 2532 نفر است. شاخص دیگری که مولف برای نشان دادن وضعیت نامناسب اقتصاد دانش بنیان در کشورهای اسلامی استفاده کرده، سطح فعالیت‌های پژوهشی و هزینه‌هایی است که هر کشور به تحقیقات و توسعه اختصاص می‌دهد. طبق بررسی مولف، این هزینه در کشورهای اسلامی تنها 1,8 درصد از مجموع هزینه‌های ناخالص داخلی است، در حالی که این هزینه در آمریکا 33,5 و در اتحادیه اروپا 23,5 درصد است. نتیجه‌گیری کتاب در این رابطه این است که «متاسفانه اکثر کشورهای اسلامی از نظر شاخص‌های مرتبط با چنین اقتصادی، به شدت ضعیف هستند و از این نظر حتی از استانداردهای متوسط جهانی و کشورهای در حال توسعه، فاصله بسیاری دارند.»(ص 281)

فصل پنجم کتاب، فرصت‌ها و زمینه‌های همکاری میان کشورهای اسلامی در حوزه‌های مختلف را بررسی می‌کند. در این فصل، سازمان کنفرانس اسلامی به عنوان مهمترین مجمع رایزنی و همکاری میان کشورهای اسلامی مطرح شده و این سازمان از نظر ساختار و عملکرد مورد بررسی قرار می‌گیرد.

فصل ششم کتاب نیز به مطالعه موردی تجربه توسعه در دو کشور مالزی و ترکیه پرداخته است. مولف معتقد است: «این گونه بحث‌ها از آن رو اهمیت دارد که مخاطب با پیچیدگی مقوله توسعه و منحصر به فرد بودن برخی از جنبه‌های آن در هر کشور آشنا می‌شود. ضمن اینکه تجربه‌های موفق دو کشور ترکیه و مالزی می‌تواند درس‌های جالب توجهی برای دیگر کشورهای اسلامی در بر داشته باشد.»

در نتیجه‌گیری پایانی، تلاش می‌شود به پرسش اولیه کتاب پاسخ داده شود. پرسش این بود که آیا در بحث از مسائل توسعه، امکان طرح یک تقسیم‌بندی جداگانه در چارچوب جهان اسلام وجود دارد یا خیر و در صورت مثبت بودن پاسخ، این دسته‌بندی چه کمکی به مطالعه مسائل توسعه جهان اسلام خواهد کرد؟

قبل از پاسخ اصلی، این نکته متذکر می‌شود که جهان اسلام از نظر شاخص‌های مختلف توسعه، بخشی از جهان سوم یا جهان در حال توسعه به حساب می‌آید و مجموعه کشورهای اسلامی اندکی از معیارهای متوسط توسعه در جهان در حال توسعه، عقب‌تر هستند. جهان در حال توسعه نیز خود به 5 منطقه متفاوت تقسیم شده و به عقیده مولف، منطقه جهان اسلام از دو منطقه عقب‌تر و از دو منطقه جلوتر هستند. بنابراین، نتیجه‌گیری این می‌شود که با توجه به پیشینه تاریخی، فرهنگی و مجاورت جغرافیایی کشورهای جهان اسلام، مطالعه مسائل توسعه در این کشورها حتی بر اساس منطق رایج در ادبیات توسعه قابل دفاع بوده و یافته‌های ارزشمندی را در این باب به دست می‌دهد.

همچنین روحیه تسلیم ناپذیری جهان اسلام در برابر غرب و دفاع از هویت اصیل خود در برابر هجمه‌های فرهنگی به عنوان ظرفیتی بالقوه و بالفعل معرفی می‌شود که در صورت هدایت صحیح، می‌تواند دوران طلایی تمدن بزرگ اسلامی را زنده کند. تلاش کشورهای اسلامی برای دست‌یابی به اقتصاد دانش بنیان و بهره‌گیری از تجربه کشور مالزی در این زمینه نیز به عنوان راهکاری مهم در نیل به توسعه در جهان اسلام معرفی می‌شود.

صحبت پایانی کتاب در رابطه با تقویت پیوندهای برادری و بالفعل کردن ظرفیت وحدت و همدلی کشورهای اسلامی در جهت توسعه همه جانبه اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی و سیاسی است. دکتر میرترابی معتقد است که «به نظر نمی‌رسد با توجه به فضای حاکم موجود در روابط میان کشورهای اسلامی، در آینده‌ای نزدیک شاهد یک اراده سیاسی قوی برای تقویت پیوندها در حوزه‌های عقیدتی و فرهنگی در سطح اکثر کشورهای اسلامی باشیم. بنابراین بر اساس نظریه‌های رایج همگرایی، گسترش همکاری‌ها در سطوح فنی و اقتصادی ممکن است به تدریج زمینه بهتری برای همگرایی در دیگر حوزه‌ها فراهم سازد.»(ص 398)

در مجموع می‌توان کتاب «مسائل توسعه جهان اسلام» را یک اثر علمی با داده‌های عینی و قابل استفاده در تحقیقات میان رشته‌ای در حوزه اسلام، سیاست و توسعه اقتصادی در جهان اسلام محسوب کرد.

(منتشر شده در ویژه نامه گفتمان الگو، ویژه نامه روزنامه خراسان)

نگاهی به کتاب شهر خدا

به جز صحیفه امام خمینی، معمولاً از کتاب هایی که پیاده شده سخنرانی اشخاص است، خوشم نمی‌آید. این کار را هم عموماً روحانیون و منبری‌ها انجام می‌دهند. سال گذشته یکی از این کتاب‌ها را خواندم و اصلاً خوشم نیامد. اصلاً لحن سخنرانی طرف توی کتاب تابلو است و حس کتابخوانی به آدم دست نمی‌دهد.

اما کتاب «شهر خدا»ی علیرضا پناهیان را جور دیگری دیدم. مشخص است که فقط یک پیاده سازی صرف و دستور چاپ نبوده، بعد از پیاده‌سازی کلی ویراستاری و بازنگری شده و یک کار شسته و رفته تحویل چاپخانه شده است.

کتاب «شهر خدا» اولین کتابی است که از سخنرانی‌های خطیب معروف، حجه الاسلام پناهیان تهیه و منتشر شده است. این سخنرانی‌ها مربوط به ماه مبارک رمضان است که پس از پیاده‌سازی، ویرایش و تنظیم شده و در قالب کتاب شهر خدا چاپ شده است.

کتاب از 8 بخش به اضافه بخش فهرست‌ها تشکیل شده که هر بخش، خود به مباحث جزئی‌تری تقسیم می‌شود. این تقسیم‌بندی از جمله مزایای کتاب است که با درج کلمات کلیدی و نکات اساسی در حاشیه هر صفحه امکان آشنایی مخاطب با موضوعی که در هر صفحه به آن پرداخته شده را فراهم می‌کند.

رویکرد عمده کتاب، بیان شیرینی‌ها و اسرار حکمت‌آمیز ماه مبارک رمضان است.

درواقع روال طرح مباحث بر پایه «تبشیر» است و زیبایی‌ها و نتایج شیرین روزه‌داری و تقوا و تزکیه در این ماه مطرح می‌شود. با همین رویکرد است که تلاش می‌شود روزه‌داری به یک عمل ساده و شیرین برای مومنان تشریح گردد و از پیچیدگی‌هایی که گاه در برخی منابع درباره روزه‌داری مطرح می‌شود، در این کتاب خبری نیست. همچنین استناد به آیات و روایات، مستند بودن و قابل اعتماد بودن مباحث را برای مخاطب به ارمغان می‌آورد.

 

اما عمده ویژگی کتاب «شهر خدا» را باید در بیان عاطفی و ادبیات عارفانه جستجو کرد. طرح مباحث در قالب این زبان احساسی و دلنشین، آرامشی به مخاطب می‌دهد تا بتواند مطالعه کتاب را ادامه دهد. به عبارتی، بُعد عاشقانه ارتباط با خداوند با نثری شیرین و زیبا به خوبی در کتاب ترسیم شده است. اما همین مساله می‌تواند به «فرّار بودن مباحث» و کاهش ماندگاری آن در ذهن مخاطب کمک کند.

 

 

بر همین اساس، می‌توان کتاب شهر خدا را شروعی مناسب برای مطالعات عمیق‌تر و جدی‌تر در حوزه مباحث روزه‌داری و حکمت‌های ماه رمضان محسوب کرد.

معرفی آثار تالیفی پیرامون شهید صدوقی

برای دریافت به اندازه بزرگ تر، روی تصویر کلیک کنید